Category: Archive – 2002

Nerga nghid, dan hu biss
id-dejn tal-Gvern! Jekk inzidu ma` dan id-dejn kollu d-dejn
tal-korporazzjonijiet u kumpaniji li jaghmel tajjeb ghalihom il-Gvern, inkluzi
t-Tarzna, l-Enemalta, il-Freeport, l-Universita, l-awtoritajiet u
l-istutituzzjonijiet kbar u zghar, il-Kunsilli Lokali, u maghhom inzidu wkoll
il-garanzija li ta l-Gvern fuq hafna rabtiet kuntrattwali tieghu stess u
tal-korporazzjonijiet tieghu, il-figura twassal ghal wahda tal-genn. Huwa stmat
li t-total tad-dejn Nazzjonali vera jaqbez sew dak kollu li Malta ddawwar
f’sena. Malta llum iddawwar aktar minn elf u hames mitt miljun fis-sena. Id-dejn
kollu ta` Malta jizboq din il-figura.

Is-Settur Privat
Issa jekk
mad-djun enormi li ghandu s-settur pubbliku nzidu wkoll id-dejn kollu li
ghandhom il-banek u s-setturi privati, il-figura tkun wahda li tistordik. Dan hu
meta jien nghid, sfurtunatament, li qed nghixu fuq buzzieqa enormi ta`
dejn!

Mhux biex ingennen lin-nies u nbezza lil min irid jinvesti, imma
biex forsi f’dan il-pajjiz tinholoq kuxjenza li pajjizna ma jistax ikollu futur
jekk jibqa ghaddej qisu mhux qieghed jiddejjen bl-addocc basta nsoddu it-toqob
tal-lum imbaghad ghada naraw.

X’Gara Band’Ohra
Min kien l-Argentina
sa ftit tas-snin ilu jaf x’qed nghid. Kont tara l-gid kullimkien. L-izvilupp ta`
bini u progetti u n-nies li ddawwar il-flus kienet tiffanfra bir-rikezzi.
Negozji jifthu u jarmaw u d-djar jizzejnu aktar u l-vjaggi u l-vaganzi jizdiedu.
Kollox kien harir, hlief li l-qafas ta` kollox kienet muntanja ta` dejn li bdiet
dejjem aktar tintefah. Is-sid ta` l-Argentina mhux gennen biss lil Argentina
izda wkoll lid-dinja. Il-flus ghal aktar djun bdew gejjn minn kullimkien. Anke
minn Malta u Ghawdex! Min gennen lil Maltin ma nafx, li naf hu li min kien
isegwi l-ekonomija internazzjonali u jaqra r-rapporti xjentifici li jircievi
kull Broker f’Malta u kullimkien, zgur li kien jaf li l-inkwiet kien wara
l-kwinti. Din tal-flus tal-Maltin fl-Argentina ghadni ma nafx kif ma gietx
investigata sew. Basta f’Malta ghanda r-Regolaturi! Inkredibbli kif
fil-Parlament taghna nitkellmu fuq kollox u dwar din il-kwistjoni kwazi
xejn.

Id-Dejn tal-Maltin
Nerga nigi ghal kaz ta` Malta. Malta tista` u
ghandha tiddejjen biex tkabbar prodott gross nazzjonali u tkattar l-investiment
u l-izvilupp. Allahares ma naghmlux hekk ghax bi flusna tal-lum biss kieku ma
naslux. Izda taghmel hazin meta tiddejjen mhux biex issostni l-investiment ghal
futur izda biex thallas l-infieq kurrenti. Hi ngustizzja kbira mal-poplu Malti
li ma jifhimx u jafda fil-politici li suppost jifhmu. Hi ngustizzja kbira ma’
l-anzjani li jkunu haddmu sewwa ghomorhom kollu u jkunu qed jistennew li
jirtiraw u jgawdu il-penzjoni ghal snin twal u li wara jsibu li flus m’hemmx, u
l-penzjonijiet daqshekk huma garantiti, u l-isptarijiet u servizzi b’xejn
m’hemmx minn fejn. Hi ngustizzja kbira maz-zghazagh li m’ghandhomx sehem u
lanqas jimpurtahom. Li qed isir hu li l-politici tal-lum jiddejnu biex
iz-zghazagh tal-lum ihallsu huma ghada. Il-movimenti taz-zghazagh qishom reqdin
ghal kollox fuq din il-kwistjoni. Messhom ilhom qed johorgu fit-toroq kontra
generazzjoni ta` politici li qed tisraqhom.

Bomba Tal-Hin
Id-dejn
nazzjonali ufficjali llum jixrob Lm72 miljun fis-sena bhala hlas ta` imghaxx.
Din ic-cifra li dejjem tikber trazznet ftit dan l-ahhar, mhux ghax naqas id-dejn
izda ghax naqsu l-imghaxxijiet bhala rata. Issa li l-imghaxxijiet regghu bdew
telghin, dawn il-hlasijiet ser jirdoppjaw – wahda ghax in-nefqa ta` l-imghax
tizdied, u l-ohra ghax id-dejn tal-Gvern dejjem jikber. Jekk niehdu mad-dejn
tal-Gvern, id-dejn l-iehor kollu ta` Malta li llum hu kalkolat li hu ta` 170%
tal-GDP ta` Malta, in-nefqa kollha li l-ekonomija Maltija qed thallas kull sena
biex tpatti ghad-dejn kollu akkumulat, twassal ghal cifra li ggennek. Jigifieri
meta jsemmulna fuq zieda fil-GDP rridu il-hin kollu inkejjlu kemm minn din
iz-zieda qed tmur biex taghmel tajjeb mhux biex thallas lura l-kapital li
ttiekel waqt li pajjizna kien qed jipproduci l-istess GDP, lanqas biex jaqta`
mid-Dejn li ghandu, izda biex jaghmel tajjeb ghaz-zieda biex ikun ikkumpensat
id-dejn. U jekk mhux bomba tal-hin li qed nistennew li tisplodi mela x’inhi
din?!

U ara ma jigix xi hadd jghid li ser tigi xi Kummisjoni Ewropeja
issolvihielna din? Mela ghamilna GDP li mhux vera li qed jikber: ma jistax
jikber bl-istrutturi tal-ekonomija li ghandna llum. Jekk mhux ser issir
restrutturar bis-serjeta` bl-istrutturi li ghandna mhux se naslu. Dwar din
haqqhom tkellmu u ftehmu l-kapijiet tal-Unions u tas-Sidien, u mhux jekk
jistrajkjawx ta’ l-ambulanzi. Il-krizi vera li qed tiffaccja Malta hadd ma jrid
jitkellem dwarha. Il-marda qeghda hemm, qed tikolna l-hin kollu, izda hadd ma
jrid isemmieha. Il-bomba tal-hin dejjem ittektek.

Krizi
X’inhi din
il-krizi? B’rata ta` zieda fid-dejn nazzjonali kollu ta` aktar minn Lm100 miljun
fis-sena jfisser li sa hames snin ohra l-ekonomija Maltija bilfors li tfalli. Xi
jfisser dan? Ifisser li xi hadd kbir minn barra ser igeghlna niehdu passi li
l-ebda Gvern Malti mhu kapaci jiehu jekk mhux ghax imgieghel. Bhal ma qed jigri
fl-Argentina. Kieku l-Argentini hadu l-passi min jeddhom, kieku ma kienx hemm
il-Fond Monetarju Internazzjonali, il-Bank Dinji u Banek Mondjali li jgeghluhom
jiehdu l-mizuri kiefra li hadu. U kiefra hi l-kelma gusta, ghax l-Argentini issa
ftaqru.

Wara L-Elezzjoni
Issa ghal wara ir-Referendum u ghal
wara l-Elezzjoni. Ikollna wahda minnn zewg xenarji.

Gvern Nazzjonalista:
Il-Gvern sa l-Elezzjoni mhux ser iross ic-cintorin. Mhux ser jirnexxielu jieqaf
milli jgholli l-pagi u jroxx u jonfoq aktar u jiddejjen aktar. Jekk jerga jitla`
mela ser isib problemi akbar. Idahhal lil Malta fl-Unjoni Ewropeja. Il-Gvern
Malti jkollu sentejn biex jintroduci l-Ewro. Il-Gvern ikun irid jaddotta
l-kriterji ekonomici ta` Maastricht. Ikollu sentejn biss biex jaghmel
l-impossibli. Ikollu jiehu bilfors mizuri tal-wahx.

Gvern Laburista: Jew
l-Unjoni Ewropeja tkun qaghtet qalbha li l-gvern Malti jkun ser jirnexxielu
jrazzan id-dejn nazzjonali u n-nefqa pubblika u d-deficit pubbliku u allura
tal-Kummissjoni Ewropea jkunu qalu lil Gvern Malti li ghalissa l-gvernijiet
tal-Ewropa Maghquda ma jridux jitwikkew b’Malta sakemm il-Gvern Malti wahdu
jirbah il-battalja ekonomika tieghu. Jew inkella d-decizjoni johodha Gvern
Laburista Gdid billi jirtira l-kandidatura ta` Malta. Il-Gvern Laburista issa
jrid jiffacja l-problema. L-IMF zgur li timponi fuq il-gvern gdid Laburista
kundizzjonijiet tal-wahx. U ahna zghar wisq biex nevitaw jew ninnegozjaw xi haga
ahjar.

Il-Morr
U x’inhuma kundizzjonijiet tal-wahx?
 Tnaqqis
fis-salarji u pagi tal-haddiema kollha tal-Gvern.
 Privatizazzjoni bla
kundizzjonijiet ta’ l-Enemalta, il-Maltacom u korporazzjonijiet ohra.

Eghluq tat-Tarznari.
 Hlasijiet fuq servizzi ta` sptarijiet.
 Qtugh
fis-servizzi socjali.
 Qtugh fil-penzjonijiet.
 Htif ta` ammonti bhala
taxxa ta` darba mill-kontijiet fil-banek.
 Zieda fl-income tax.
 Zieda
fil-VAT

Dan kollu biex fi zmien stabbilit ta` sentejn jew tlett snin
l-ekonomija Maltija tigi f’taghha u terga tibda tirranka.

Hekk tahdem
id-dinja tal-lum. Jew tiddeciedi int jew jiddeciedu ghalik.

Malta ‘l
hemm miexja. Il-bidla fid-direzzjoni trid issir
illum.

Il-marda ewlenija hi wahda u cara: Malta mhux
tipproduci bizzejjed biex tlahhaq ma dak kollu li tehtieg. Min ma jaqlax
bizzejjed jiddejjen u jiddejjen. Malta illum qed tghix fuq buzzieqa kbira ta`
dejn. Nittamaw li ma tisplodix bhal ma gara fl-Argentina.

Tigbid
Li
hu zgur ukoll hu li qed isir hafna tigbid biex is-sitwazzjoni mifqughha ta` dejn
twassal sa l-Elezzjoni Generali li jmiss. Minn issa sar-Referendum
il-propogandisti jghattu l-hazin anke b’argumenti tat-tfal, filwaqt li jonfhu
b’kull mod dak kollu li jidher li hu posittiv. Hi tal-misthija li f’din
il-kampanija ta` qerq qed jippartecipaw sezzjonijiet tal-media li suppost huma
serji.

Censura
Illum f’pajjizna ghandna censura li twahhax. Mhux
ic-censura diretta u stupida ta` gvern totalitarju, izda c-censura ta` sistema
ta` gvern fejn jekk iharsu lejk bl-ikrah l-awtoritajiet, maghmula tieghek, ghax
tinqata` ‘l barra minn kollox, jiccensurawk, iwarrbuk u f’certi kazi jaslu
f’estremita` li lanqas il-bozza tat-triq tieghek ma jibdluklek u jhallulek
it-triq kollha toqob. Jien mhux nghid li din hi l-politika tal-kapijiet
tal-Gvern Malti, pero`, s-sistema` llum tant hi mizghuda b’nies ta` ftit
intelligenza izda li tawhom hafna sahha, li qed iwettqu affarijiet li lis-serju
mhux biss jahsduh izda jtellfulu l-fiducja f’pajjizna. Il-Ministri, specjalment
dawk intelligenti, ghandhom jaraw li lil dawn il-papri jwarrbuhom minn
maghhom.

Fiducji
Din hi l-pjaga l-kbira l-ohra tal-lum: kemm hu vera
li l-Maltin ghad ghandhom fiducja f’pajjizna? Jissemmew il-Lm200 miljun li
l-Maltin gabru minn barra biex jiffrankaw it-taxxa wara li kienu harguhom jew
hallewhom barra bil-mohbi. Hadd ma jaf kif kienu barra, jekk hux flus maqlugha
bix-xoghol izda mwarrba biex tkun evitata t-taxxa, jew humiex flus
tal-korruzzjoni jew ta` qliegh kriminali. Kollox jista` jkun! Dawn il-flus
ingiebu ghax il-gvern ghandu bzonnhom. Inqdew it-tnejn.

Il-gvern qed
idahhal il-flus ta` taxxi extra li tant ghandu bzonn bhalissa. L-istess waqt li
c-cifri tal-Accounts Nazzjonali qed juru li dehlin flus aktar il-gewwa lejn
Malta, dawn il-flus mhux flus li jirriflettu zieda fil-produttivita` nazzjonali
jew li juru li Malta saret aktar attrajenti ghal investiment barrani. Izda min
jara l-Accounts Nazzjonali jsib li d-dhul ta` investimenti lejn Malta zdiedu u
b’hekk ikun jidher li kiber il-Prodott Gross Nazzjonali ta` pajjizna.

Dan illum hu mportanti hafna, specjalment fil-kuntest ta`
l-applikazzjoni ta` Malta biex tissieheb fl-Unjoni Ewropea. Il-figuri ta`
l-ekonomija nazzjoni huma mportanti hafna f’dan
il-kuntest.

Likwidita`
Is-sitwazzjoni fid-dinja finanzjarja tal-llum
ghenet ukoll biex nies li kellhom flus f’Bonds barranin sarfuhom fi zmien li
l-prezz tal-Bonds kien tajjeb. Meta dawn il-flus ingiebu Malta, rrangaw ukoll
zewg problemi ohra li ghandna f’pajjizna llum. L-ewwelnett, is-sitwazzjoni
finanzjarja tal-Banek. Sikwit nisimghu bl-eluf ta` miljuni ta` liri li hemm
fil-Banek Maltin. Lil min hu ntelligenti dan il-kliem ma jimpressjonah xejn ghax
li l-aktar importanti ghal Banek Kummercjali hi l-likwidita` – jigifieri kemm
ghandhom flus xi jhaddmu bi qliegh. Din is-sitwazzjoni bid-dhul ta` flus minn
barra tintlaqghet pozittivament miz-zewg nahat; min-naha wahda ghax in-nies
ikunu qed jaqilghu dejjem aktar u ghalhekk jizdiedu d-depositi; u min-naha
l-ohra, meta l-ekonomija tkun sejra tajba u l-Bank ikun jista` jislef aktar u
b’aktar qliegh, ikollu wkoll anqas kontijiet li jkorrulu ta` ditti li jfallu u
fl-istess waqt jikbru wkoll id-depositi tad-dinja tan-negozju.

Meta
l-ekonomija tkun sejra hazin ikunu aktar in-nies u n-negozji li jzidu d-dejn
taghhom mal- Banek u jkun hemm inqas minn dawk li jzidu d-depositi. Il-bank
ikollu jnaqqas ir-rati tal-imghax meta, fil-fatt ikun irid aktar qliegh u kollox
ma` kollox il-Bank jinholqulu problemi ta` likwidita`.

Jigifieri meta
l-Maltin igibu l-miljuni lura Malta jpaxxu wkoll lill-Banek. Jidhru li qed
ipaxxu wkoll lin-negozji l-kbar li ghandhom problemi ta` likwidita` u meta
l-Bank waqfilhom hargu fuq is-suq bil-Bonds – forma ta` dejn iehor, izda minflok
mill-banek jiddejnu minghand il-pubbliku.

Inxifna
X’hin taqta` l-flus
tal-Maltin li gew lura Malta izda, ftit li xejn issib li hemm progress fic-cifri
ta` l-ekonomija Maltija. Mhux hekk biss – qed jigri lill-Gvern dak li qed jigri
lill-Banek Maltin. Meta l-ekonomija tkun sejra hazin ihossuha anke l-Banek – u
issa mhux biss il-ftit kummentaturi ekonomici Maltin li jitkellmu bla tlaqliq
qed jghiduha, imma wkoll il-kummentaturi esperti mondjali. Daqstant iehor,
il-gvern imur hazin.

Ic-cifri tal-Gvern juru li d-dhul qed jinxef u
l-infieq u d-dejn tilghin ghax hu minn awl id-dinja li l-ewwel il-gvern ghasar u
rass lil kulhadd biex gabar illum dak li ma gabrux ta` qabblu fis-snin li
ghaddew. Matul dawn l-ahhar ftit snin li ghaddew il-gvern iddandan bil-flus li
gabar darba wahda – ghax rass kemm felah biex min kellu jaghti ta. Issa barra
l-ftit li baqalu x’jigbor minn tal-bierah, l-gvern ftit baqalu fuq xhiex
idur.Ghalhekk issa l-Gvern waqa` f’din in-nixfa: ghax jew bilfors jaqta`
bil-kbir n-nefqa pubblika jew izid it-taxxi fuq il-poplu, jew inkella jibqa`
jkabbar il-ferita tad-deficit u jkompli jonfoh il-buzzieqa tad-dejn nazzjonali.

It-Taxxi fuq il-Maltin
F’Malta llum mhux facli li l-gvern izid aktar
taxxi fuq il-Maltin. Il-Maltin diga huma fost l-aktar intaxxati fl-Ewropa.
Kulhadd; haddiema, sidien u min imexxi. Dan jixhduh il-figuri u t-tax compliance
rates ta` Malta li llum huma fost l-ghola fid-dinja. Min insista biex il-Maltin
jitnixfu minn flushom issa ghandu biex jifrah. Li ntaxxaw lil dawk li qatt ma
hallsu taxxa kien pass ghaqli, izda illum tnixxef kulhadd.

It-taxxi li
llum qed jigbor minn fuq il-Maltin huma d-doppju li kien idahhal il-gvern sitt
snin ilu. Suppost li issa l-gvern kellu jibda jnaqqsilna t-taxxi – hekk qalulna
– ser jiehdu minghand min qatt ma hallas biex lil min dejjem hallas jibdew
inaqqsulu. Il-pjan kien li sa l-Elezzjoni jibdew inaqqsu t-taxxi wara li jsolvu
l-problema tad-deficit. Dan il-pjan izda jidher li
sfaxxa.

L-ekonomija
Biex il-gvern inaqqas it-taxxi, l-ekonomija trid
tkun sejra tajjeb. Meta l-ekonomija tkun sejra tajjeb, in-nies ikollha aktar
flus fil-but, tonfoq aktar, iggemma aktar, tixtri aktar u r-ritmu ekonomiku
dejjem jikber. Meta l-affarijiet ikunu sejrin hziena, ic-cirku jahdem
bil-maqlub! Il-gvern illum ma jistax izid il-qliegh mit-taxxi meta tant negozji
qed jitilfuh. Meta l-bejgh niezel u l-VAT marbuta mal-bejgh. Meta
l-importazzjoni niezla u d-dazju marbuta mal-importazzjoni. Meta l-esportazzjoni
niezla u z-zieda fil-pagi marbuta ma zieda fl-esportazzjoni u bla zieda fil-pagi
m’hemmx zieda fit-taxxi. It-taxxi izzidhom minn fuq in-nies li qed jaqilghu
aktar u minn fuq negozji li jaqilghu mhux minn fuq min qed jaqla` anqas kif qed
isir illum. Tiftakruha “There’s a hole in the bucket”? Hekk tahdem
l-ekonomija.

Issa Ghall-Elezzjoni
In-nefqa kull sena fuq id-dejn
nazzjonali dejjem tizdied u n-nefqa pubblika qed tkompli dejjem tesplodi,
bil-konsegwenza li d-dejn nazzjonali bhala total qieghed ikompli jikber biex
jaghmel tajjeb ghall-Budget Deficit, li dejjem jitwessa. “It’s the economy,
stupid!” kienu qalulu lill-president Clinton. Jigifieri hu hsieb l-ekonomija u
l-kumplament jigi wahdu. Hu hsieb l-ekonomija u l-problemi l-ohra jsolvu ruhhom.

Pero` issa cara daqs il-kristall: inwasslu sa l-Elezzjoni u wara l-bombi
– miskin hu min ikun Prim Ministru u Ministru tal-Finanzi fis-sena 2004.

Dinja
Mifnija
Aktar minn 40 miljun ruh huma infettati bl-HIV, il-virus tal-marda
qerrieda AIDS. Kif ghidt, aktar minn 20 miljun, diga mietu. Ma 3 miljun ruh ser
imutu fit-12 il-xahar li gejjin. Dan ifisser li 9,000 ruh, mewta kulljum – tlett
darbie aktar milli mietu fl-attak fuq il-World Trade Centre f’Settembru li
ghadda. Kull jum li jghaddi, 15, 000 ruh ohra qed ikunu infettati. Jekk mhu ser
isir xejn bis-serjeta`, dawn kollha jmutu wkoll. L-AIDS hi marda li tahsad
lin-nies fl-aqwa ta` hajjithom aktar milli fl-ahhar
tax-xjuhija.

Il-bniedem malajr iwiegeb ghall-imwiet u l-hruxija ikkawzati
mill-qerda u l-kefrija tal-bnedmin. Hekk gara wara l-hruxija li rajna
fl-ex-jugoslavia u wara l-imwiet tat-Twin Towers. Izda meta l-imwiet ikunu
ikkawzati minn natura ir-reazzjoni tkun kawta u tiehu fit-tul. Min jemmen li
l-bnedmin kollha huma mahluqa indaqs, ghandu wkoll jara lil-bnedmin kollha wkoll
ghandu dritt li jghixu u kull mewt li tista` tigi evitata ghandha tkun evitata.
L-AIDS qed toqtol tant nies u l-fatti li l-figuri dejjem jikbru, jidher bic-car
li azzjoni serja biex tintgheleb din il-marda kiefra ghanha ma
ttiehditx.

Lill-Fqar tad-Dinja
L-AIDS toqtol l-aktar fil-pajjizi
l-aktar fqar tad-dinja. Il-Gvernijiet tal-pajjizi l-fqar bilfors li jridu
jghamlu hafna u hafna aktar biex jeqirdu dan il-mingell kiefer tal-mewt
f’pajjizhom. Dinn il-qerda ma tintghelibx billi dawn il-pajjixi jitkarrbu biss
ghal aktar ghajnuna minghand is-sinjuri. L-ghajnuna tiswa, izdal-isforz il-kbir
irid isir minnnhom. Il-pajjizi sinjuri jridu bilfors jizguraw li l-medicini
jaslu lil dawn il-pajjixi bil-prezzijiet li jistghu jaffordjawhom. Pero` mhux
kwistjoni biss ta` medicina. Kieku fil-pajjixi li l-aktar li jaffordjaw
medicini, l-AIDS inqerdet. Fil-verita` anke f’dawn il-pajjizi l-qerda qed
tizdied.

L-Ghar
L-aktar pajjizi infettati llum huma fl-Afrika. F’certi
pajjizi sa 30% tal-popolazzjoni hi nfettata, f’x’uhud minnhom anzi lahqet l-40%
ta` l-adulti u r-rata dejjem qed tizdied. Biza bhal din li baqa` nies fid-dinja
sinjura tal-punent li mhux qed ihabblu rashom, anzi qishom qatghu mill-Afrika.
Pero` l-problema hi enormi wkoll fic-Cina, fl-India, fl-Indonisja u fir-Russja.
X’ser jaghmlu dawn il-pajjizi sinjuri, jaqtghu jieshom wkoll minnn dawn
il-pajjizi? Qiesu jistghu ma jezistux aktar.

Fil-Fond
Fost
il-pajjizi mgarrba bil-kbir hemm dawk bl-akbar popolazzjoni fid-dinja. Fl-India
biss qisu li hemm 4 miljuni infettati. Fic-Cina hemm aktar. Fl-Indonesja
l-prostituzzjoni hi l-karru ta` l-infezzjoni. Fir-Russja it-titqib tad-droga.
Fir-Russja jikkalkulaw li hemm 5 miljuni infettati u 4 miljuni minnhom ghandhom
l-AIDS. X’uhud minnn dawn il-pajjizi bi tragedja ta` dan il-qies ghadhom lanqas
stenbhu ghall-problema enormi li ghandhom u ghat-theddida li qed joffru
lid-dinja. Ma jistghux jiggildulha b’determinazzjoni jekk lanqas biss ghadhom
ammettew l-kobor tal-ghadu li ghandhom f’nofshom. Din hi wkoll problema
mondjali. Ghad hawn wisq pajjizi li qishom jibzghu jammettu li ghandhom problemi
u li l-marda qed tirkbilhom proporzjon dejjem ghola tal-proporzjon
taghhom.

Fond Mondjali
Dan l-ahhar inholoq Fond Mondjali bil-ghan li
din il-marda tkun kumbattuta ahjar. Ghal darb’ohra dan il-Fond jiddependi
l-aktar mill-Amerika li hi l-akbar kontributur. Il-USA thallas bhala proporzjon
dak li hu dovut minnhom skond il-proporzjoni ta` rikkezza li ghandha b’paragun
mal-pajjizi l-ohra imbaghad isegwi l-linja tal-Amerika. Jigifieri jekk l-Amerika
toghlli l-proporzjon tal-GDP li titfa fil-fond l-ohrajn jghollu taghhom wkoll.
Zgur li biex tintrebah din il-gwerra huma bzonn ta` fondi kbar
immens.

Infieq
L-importanti izda li l-infieq isir sewwa. Din hi
problema kbira tal-fondi kollha immirata biex isolvu l-problemi li qed tiffacja
l-umanita` fil-bidu tat-tielet millenju. Iridi isir hafna u hafna infieq
bil-ghaqal specjalment fost it-tfajliet fil-pajjizi l-aktar milquta biex ikun
hemm edukazzjoni, l-aktar ekukazzjoni sesswali hafna akbar milli jezisti illum.
Irid isir hafna u hafna infieq aktar u b’hafna efficjenza fuq l-istrutturi
tas-sahha b’aktar bini ta` klinici, apparat ghat-tobba u l-holqien ta` strutturi
biex jitwasslu l-medicini. Irid isir aktar infieq fuq kollox biex tinstab
is-soluzzjoni ta` vaccin effettiv. Il-pajjizi l-foqra fuq kollox iridu jaghmlu
bhal ma ghamel il-Brazil. Dan il-pajjiz qabez il-kartelli mondjali tal-medicini
u beda jixtri medicini b’irhis minn fejn beda jsib. Ma baqghax marbut mal-hafna
patients li kien qed izomm il-prezz tal-medicini m’ghola s-smewwiet. Dan waqt li
n-neies kienu qed imutu ghax ma kienux jaffordjawhom. Il-Brazil ta ezempju
lill-kapitalisti li jiddominaw il-medicini li l-hajja tigi
l-ewwel.

Gwerra
Fid-dinja nisimghu b’hafna gwerrer. Isir hafna storbju
fuq spluzjoni l’hawn u spluzjoni l’hemm. Wara t-tragedja tat-Twin Towers
l-Amerika nefqet il-biljuni bla kontrol biex fethet gwerra lit-terrorizmu.
Il-mingel tat-terrorizmu hu kiefer u qerried. Izda hdejn il-mingel tal-AIDS mhu
xejn. Id-dinja ghad baqghala flagelli kbar ohra li jeqirdu l-miljuni bhal
taberculosis u l-malaria. Izda l-qerda l-kbira hi l-AIDS. Aktar minn nofs l-10,
000 miljun dollaru li kull sena jidhlu fil-Fond Mondjali jmorru fil-gwerra
kontra l-AIDS. Xorta wahda l-gwerra m’hiex tintrebah. 3 miljuni qed imutu
fis-sena. Il-flus li qed jintefqu mhux bizzejjed ghax din il-figura flok li
tonqos qed tizdied. Id-dinja taffordja twarrab aktar flus biex din il-gwerra
tintrebah. Iz-zmien hu kontrina. Din hi gwerra li n-nies tad-dinja jridu jirbhu
aktar milli l-gvernijiet. Ta` fuq dejjem jehilsuha. L-istess is-sinjur. Huma
l-fqar tad-dinja , dawk li jridu minn haddiehor li jlaqtuha l-aktar. Izda marda
li ssir pesta jekk ma tintrebahx tirbah hi, fuq kullhadd. Ghalhekk
l-urgenza.

L-employers l-ewwelnett ghamluha cara li hadd mill-ghaqdiet
ufficjali li jirrapprezentaw lis-sidien mhu kontra li ‘l haddiema jitkattrulhom
il-kundizzjonijiet tax-xoghol u l-istandard of living taghhom u dan bhala
process kontinwu. Il-bicca l-kbira tal-intraprizi Maltin iridu lkoll mis-suq
lokali u zgur li ma jistghux jimmaginaw illi jkollhom anqas flus fil-but jew
anqas ambizzjonijiet jew anqas hajra li jghollu l-istandard of living taghhom.
L-ekonomija hi katina. Is-sid irid jirsisti u jrid jkun kompettitiv, inkella ma
jimxix. Izda l-haddiem irid imexxi x-xoghol u eventwalment hu l-individwu li
jrid isostni l-ekonomija. Jekk dan ic-cirku ma jahdimx, ekonomija moderna
tistghagna. Dan li jfisser ekonomija tas-suq – rota li trid tibqa` ddur bla hadd
ma jzommha – produzzjoni – qliegh ta` flus – bejgh – xiri – infiq – tfaddil –
investiment – produzzjoni, u nergghu bl-istess ciklu.

Stharrig

L-ahhar stharrig li sar mill-European Foundation fuq il-kundizzjonijiet
tax-xoghol fil-pajjizi kandidati ghas-shubija fl-Unjoni Ewropea wera li
l-kundizzjonijiet tal-haddiem Malti huma ahjar minn dawk tal-pajjizi applikanti
l-ohra. Hafna minn dawn il-pajjizi hargu minn sistemi kommunisti fejn suppost
il-haddiem kien jigi l-ewwel. F’Malta min ihaddem u t-Trade Unions ghandhom
ihossuhom sodisfatti li, bin-nuqqasijiet kollha u l-limitazzjonijiet kollha
taghna, pajjizna ghandu biex ikun sodisfatt. Min ihaddem jirraguna li l-qofol
ta` aktar progress hija l-produttivita` tal-Maltin.

Il-Ligi l-Gdida
tax-Xoghol
L-aktar li ssemmiet din il-ligi hi ghal fatt li l-Unions qed
ihossuhom tnaqqsilhom id-dritt li jezercitaw il-waqfien mix-xoghol tal-haddiema
meta dawn ikunu qed isegwu kwistjoni li tolqot l-ghixien jew il-kundizzjonijiet
tax-xoghol taghhom. Il-Unions qed isostnu li dak li qed isir f’Malta mhux
konformi ma dak li huwa accettat mill-Organizazzjoni Dinjija tax-Xoghol
l-ILO.

Mill-banda l-ohra, min ihaddem aktar qed ihares lejn it-tieni
parti tal-ligi. Il-ligi l-gdida tghaqqad flimkien dik li qabel kienet il-Ligi
dwar ir-Relazzjonijiet Industrijali ma` dik li kienet il-Ligi li tirregola
l-Kundizzjonijet tax-Xoghol. Min ihaddem qed isostni li l-Ligi li tirregola
l-Kundizzjonijiet tax-Xoghol qed tghabbi wisq pizijiet ohra fuq min ihaddem u li
setghu gew evitati. Il-GRTU, li ghal fini tal-Ligi, kif inhi u kif ser tibqa`,
ma tistax hlief tirregistra bhala ghaqda tas-sidien, issostni li n-negozji
z-zghar qed jigu trattati daqs il-kbar u ghalhekk tghid li l-Ligi tax-Xoghol
il-Gdida hija ahbar hazina ghall-intraprizi z-zghar Maltin.

Il-GRTU u
l-Ligi l-Gdida tax-Xoghol
Il-GRTU ssostni li meta l-ligi titfa fl-istess
keffa lil ST Microelectronics u lill-hanut zghir li fih jahdmu r-ragel, martu u
bintu, mhix qed tkun gusta. Pajjizi ohra jiddistingwu b’mod car bejn intrapriza
tal-familja, jew entrapriza zghira, u l-intrapriza l-kbira fejn hemm numru ta`
haddiema suggetti ghal ftehim kollettiv. It-Taljani ghadhom kemm qablu li l-ligi
tax-xoghol tibqa` tezenta lill-intraprizi z-zghar. Dan fid-dawl ukoll
tac-Charter Ewropew tal-Intraprizi z-Zghar.

Izda mhux f’Malta. Il-GRTU
ssostni li l-Ministru Gonzi injora ghal kollox il-proposti tal-GRTU qisu
l-Kabinett li minnnu jaghmel parti hu mhux l-istess wiehed li rattifika
d-dikjarazzjoni ta` l-Unjoni Ewropea ta` Feiera (2000) u dik ta` Maribor (2002)
dwar in-negozji z-zghar. Dwar dan, il-GRTU, diga qed taghmel lobbying fi
Brussell biex dak li ntrabat mieghu l-Gvern Malti, jwettqu u mhux jiffirma haga
u jaghmel ohra.

Il-Proposti tas-Sidien
Il-pakkett tal-proposti li
mieghu qablu l-ghaqdiet kollha li jirraprezentaw lis-sidien, kbar u zghar u minn
kull settur, mhux xi babaw. Wiehed jifhem li l-Unions harsu lejn x’uhud minn
dawn il-proposti bl-ikrah, izda ohrajn m’humiex ta` barra minn hawn. Forsi kien
jaghmel aktar sens li kieku s-sidien u t-trade unions resqu ghand il-Gvern
b’talba komuni biex filwaqt li jdahhal ir-riformi, johloq ukoll il-fondi u
l-kotroproposti biex l-intrapriza ma titghabbiex b’pizijiet zejda li johonquha.
F’pajjizna sfortunatament izda hekk ghadna, immorru ghas-superlattiv, fejn
nistghu nghidu ma joghgobnix, nghidu, disastru. Flimkien, fi front wiehed naslu
aktar biex insalvaw l-intraprizi Maltin. Bil-konfront ma zgur

Naraw ftit
x’inhu jinghad.

Occupational Health & Safety
Min ihaddem jaqbel li
l-istandards tas-sahha u s-sigurta` fuq il-post tax-xoghol ghandhom joghlew. Li
ma jaqblux fuqu hu dwar min ser ihallas il-prezz. Min ihaddem, ma jridx li
jhallas kollox hu. Is-sidien ighidu li hafna milli qed jigi propost m’hemmx
bzonnnu u m’ghandniex f’pajjizna nikkupjaw dak kollu li jghodd ghal barra fejn
ic-cirkustanzi huma ferm differenti.

Min ihaddem isostni wkoll li certi
spejjez ikunu koperti meta intrapriza tista` tifrex il-kont fuq firxa wiesgha
ta` klijenti. Izda f’Malta, f’hafna cirkostanzi, s-suq hu ckejken wisq u n-nefqa
qed tkun proporzjonalment ghola milli hi fuq intrapriza barra minn Malta fejn
is-suq hu ikbar. Ir-risposta li min ma jiflahx ghaz-zieda fl-ispejjez ghandu
jaghlaq jew jaqbad linja ohra, mhix gusta la mas-sid ta` l-intrapriza li jkun
investa flusu, li f’hafna kazi jkun l-uniku xoghol li l-familja tieghu dejjem
ghamlu. Mhux facli li jaqbad u jaghlaq u jiftah xi negozju iehor, u lanqas mhi
gusta mal-haddiema ta` l-intrapriza. Mhux facli ghall-haddiema, li f’hafna kazi
jkun ilhom jahdmu ma` sidhom is-snin u jkun ukoll l-uniku xoghol li jafu
jaghmlu, meta l-intrapriza taghhom tigi mgieghla taghlaq, li jsibu xoghol iehor,
l-aktar meta jkunu haddiema ta` certa eta`. Wiehed ghalhekk jaghmel zball li
dwar jghaggel u jasal malajr ghal konkluzjoni dwar is-sahha u
s-sigurta’.

Jien rajt hafna postijiet tax-xoghol fejn l-affarijiet vera
mhux qeghdin sewwa. Izda bi ftit ghajnuna dawn ikunu jistghu jitrangaw, minghajr
ma jsiru l-investimenti godda li hafna drabi jkunu mposti milll-esperti, inkella
l-intrapriza tigi mgieghlha taghlaq. Jien dejjem insostni li min jifhem kemm hu
difficli li tohloq post tax-xoghol f’pajjizna m’ghandu qatt igieghel li jintilef
anke post wiehed tax-xoghol.

Riforma fis-sigurta’ socjali
Min ihaddem
jitkellem wkoll dwar ir-riformi fis-sigurta’ socjali li issa ilna nitkellmu
dwarhom snin, izda li qatt ma sar xejn fuqhom. Waqt li mhu qed isir xejn,
id-differenza bejn dak li jdahhal il-Gvern biex ikopri is-servizzi socjali u
l-programmi tas-sigurta’ socjali u skemijiet ohra, u dak li johrog bhala
hlasijiet, qieghed dejjem jikber. Il-ligi l-gdida tax-xoghol mhux talli ma
tissugerixxi xejn kif din id-differenza tinghalaq, talli qed tkompli twessa`
il-ferita.

Kontro-Proposti
L-ghaqdiet ta’ min ihaddem ghamlu numru
ta` proposti kif in-nefqa li ser igorru s-sidien b’rizultat tal-Ligi l-Gdida
tax-Xoghol tonqos. Is-sidien jitkellmu dwar il-kwistjoni tal-festi pubblici li
jaqghu fil-weekends. Min ihaddem isostni li Malta tinsab fl-ghola livell
fl-Ewropea, bi 38 gurnata btala, li jigbru fihom il-btajjel pubblici u
l-l-granet l-ohra intitolati ghalihom il-haddiema skond il-ligi. L-unika pajjiz
li jgawdi l-istess numru ta’ btajjel huwa l-Awstrija. Madanakollu, meta wiehed
iqabbel iz-zewg pajjizi, zgur li Malta mhix sinjura daqs l-Awstrija. L-Olandizi
ghandhom biss 28 gurnata. L-istess l-Inglizi. L-Irlanda ghandha 29 gurnata ,
il-Belgju 30, u ahna 38 jum.

Meta Jittiehed il-Leave
Min ihaddem
joggezzjona li meta wiehed jiehu zmien fit-tul barra mix-xoghol, bhal fi
kwistjonijiet ta’ studju, paternita’ jew maternita’, mard fit-tul u cirkostanzi
bhal dawn, il-leave intitolat bil-ligi m’ghandux jibqa` fis-sehh. Min ihaddem
isostni li l-leave hu biex wiehed jaqta` mir-rutina tax-xoghol u mhux biex izid
mal-granet li jkun barra mix-xoghol. Dawn problemi jkissru lill-intraprizi,
aktar u aktar, dawk zghar. Ghax meta haddiem ikun wiehed minn elf, il-post
tax-xoghol ma tantx ihossu, izda meta haddiem ikun wiehed minn tnejn jew tlieta,
l-intrapriza tissallab. Ghalhekk wiehed ried jara l-proposti xi jfissru u mhux
issir generalizazzjoni b’daqqa ta` pinna.

Pizijiet Fuq
l-Intraprizi
Port u Trasport: Min ihaddem isostni li l-Gvern kellu jkejjel
il-piz li qed jaghbbu fuq l-intraprizi u jaghmel tajjeb ghal dawn l-ispejjez
zejjieda billi jintroduci wkoll riformi ohra li ghandhom l-intraprizi. Fost
il-pizijiet li jkiddu l-intraprizi hemm dawn; fil-kaz tan-negozji li jesportaw
din in-inefqa jehluha darbtejn; meta jimpurtaw l-materja prima u meta
jesportawha.

Dawl u Ilma: Il-kontijiet ta` l-intraprizi Maltin huma
esagerati hdejn dawk ta’ kompetituri barranin.

It-Taxxi: Il-piz tat-taxxi
fuq l-intraprizi u d-domandi kontinwi mill-awtoritajiet tat-taxxi ghal hlasijiet
minn quddiem issa saru enormi. L-istatistka turi li l-piz fuq is-sidien qieghed
dejjem joghla u dan meta l-profitti, settur b’settur, dejjem nezlin. Sar sew li
l-evazjoni bdiet tigi miggielda ghax ma kienx sewwa li min ihallas u min jevadi.
Pero r-rati gholjin li kellna qabel kienu hekk ghax il-Gvern kien jikkalkula li
mhux ser idahhal kollox. Issa li l-compliance hu ta` livell gholi hafna,
it-taxxi fuq l-intrapriza ghandhom jitnaqqsu.

Sidien
Imdejqa
Is-Sidien illum ihossu li l-Gvern mhux qed jaghti kashom.
Decizjonijiet ma jittiehdux u t-talbiet taghhom huma injorati. Pajjiz li ghandu
l-ekonomija tieghu ghan-nizla ma jistax ikollu sidien ta` l-intraprizi mghaffgin
u mdejqin. Il-prezz ta` dan ser inhallsuh ilkoll jekk min jikmanda ma
jistenbahx.

Zmien Mintoff
Ma jfissirx li
illum qeghdin aghar minn zmien l-ewwel snin ta` Dom Mintoff. Dakinhar zgur konna
hazin f’ghajn l-Amerikani. Mintoff kien baghat ‘il barra minn Malta lill-General
Birindelli, kap tan-NATO f’Malta, kecca lill-Gvernatur Generali Ingliz li kien
il-kustodju tal-ftehim bejn Malta u l-Ingilterra li kien jaghti d-drittijiet
lill-Inglizi u lin-NATO li juzaw il-facilitajiet kollha ta` Malta. Waqqaf wkoll
il-kuntratt li d-ditta Amerikana Westinghouse kellha mal-Gvern Malti ghal
fornitura ta` mpjanti ta` disalinazzjoni ta’ l-ilma bahar. Kien hawn ukoll
problemi li wasslu ghall-gheluq tal-kumpanija b’investiment Amerikan Phoenix li
kienet topera barra l-Mosta. L-Amerikani ma dahhlux aktar bastimenti f’Malta
matul il-perjodu kollu li dam il-partit Laburista fil-Gvern, ghaliex l-uzu
tal-bazi militari f’Malta u l-facilitajiet Maltin kienu ristretti biss
ghall-Inglizi. Wara l-1979, imbaghad, il-bazi inghalqet u d-dhul tal-militari,
twaqqaf.

Investiment Amerikani
L-attivita` Amerikana ta` natura
kummercjali li ngieghbet f’Malta fi zmien Dr. Borg Olivier kienet tikkonsisti
fil-licenzji tal-Hilton Hotel u tax-Sheraton Hotel, li dak iz-zmien kienu
pilastri ewlenin fil-qasam tal-lukandi. Dawn taw lil Malta hafna prestigju
fil-qasam tat-Turizmu. Mill-industrija tal-jeans giet id-ditta tar-Wrangler.
Wara infethet f’Malta l-Iskola Amerikana li ghal bidu kienet l-American
University of Cairo. Sar arrangament interessanti li bih kienu jingiebu
l-Amerikani li jahdmu fil-kumpaniji taz-zejt fl-Iran li kienu jigu hawn fejn
kienu jghixu l-familji taghhom waqt li l-irgiel kienu l-Iran jew fuq ir-rigs ta`
thaffir ghaz-zejt.

Matul il-perjodu tal-Gvern Laburista saru hafna sforzi
biex jingieb investiment Amerikan f’Malta u kienu hafna l-Amerikani ta` origini
Maltija li rritornaw f’Malta u nvestew f’pajjizna. Izda investiment barrani
dirett mill-Amerika ma giex. Fethet fabbrika ta` sidien Amerikani izda ghaddew
minn band’ohra. Probabbli li kieku gew bhala investiment dirett amerikan kienu
jkunu skoraggati. Kellna wkoll il-miljuni li nefqu f’Malta mill-kumpaniji kbar
bhal Texaco li hadu licenzja ghat-thaffir taz-zejt u hafna xoghol kummercjali
importanti ta` tiswijiet fit-tarzna. Intrebhu kuntratti kbar u fit-tul ghal
industrija tal-esportazzjoni li gawdew mill-pakket specjali ta` helsien
mid-dazji fis-swieq Amerikani.

Accettazjoni
Hekk kif beda ghaddej
iz-zmien, l-Amerikani accettaw ir-rwol ta` Malta bhala pajjiz newtrali
fil-Mediterran li nehha l-entuzjazmu lejn in-Nato, l-Amerikani u Izrael li kienu
jezistu fiz-zmien ta` Dr Borg Olivier. Dahal minflok realizmu gdid li kien
accettat mill-Amerikani, izda mhux b’entuzjazmu. Ghall-Amerikani Malta
effettivament kienet mitlufa. In-nuqqas ta` entuzjazmu mill-Amerikani lejn Malta
deher kontinwament, kien min kien fil-Gvern. Kien hemm arrangament dwar ghajnuna
teknika u provediment ta` apparat lill-forzi armati u lill-Ministeru
tal-Kostruzzjoni. F’certu zmien kien hemm anke assisstenza ta` ikel. Izda
verament, jekk tiehu l-perjodu kollu minn Mintoff sa Dr Fenech Adami,
l-Amerikani ftit ghamlu f’Malta aktar mill-minimu necessarju. Il-Gvern ta` Dr
Fenech Adami biddel ftit l-orjentament u dan kien apprezzat. Izda, rizultati
ftit rajna. Regghu bdew jigu l-vapuri Amerikani, saru xi nvestimenti zghar, bdew
dehlin aktar cruiseliners, zdiedu bi ftit it-turisti, izda bidla verament kbira
li wiehed seta` jiftahar biha, xejn. Ghall-Amerikani, Malta newtrali ma kinitx
ta` interess.

Il-Vapuri Amerikani
F’dawn l-ahhar snin l-Amerikani
qishom ippruvaw jaghmlu aktar. Il-wasla tal-vapuri navali Amerikani ghat-tiswija
fit-tarzna kien pass importanti. L-Amerikani izda qishom hassew li wara li
l-Gvern Malti intefa` b’ruhu u b’ gismu biex jirbah is-shubija fl-Unjoni
Ewropeja billi joghgob lill-Unjoni Ewropeja f’kollox, lill-Amerikani il-Gvern
Malti tilef l-interessi fihom u ma tantx tahom importanza. Wara l-hafna storbju
u daqq tat-trombi meta dahal il-vapur navali USS La Salle ghat-tiswija
fit-tarzna, dahal it-tieni wiehed. Izda dan zammewh tista tghid sotto-voce. Din
ma tantx nizlet tajjeb ma` l-Amerikani ghax qisu ta` haddiehor ifuh u taghhom
le. Fuq kollox izda l-Amerikani wkoll inhassdu mhux ftit meta nbiegh il-Mid Med
Bank. Kien bank Amerikan ewlieni c-Chase Manhattan Bank li fassal l-istrategija
ghal Malta ghal liberalizazzjoni finanzjarja f’Malta u ghat-twaqqif tac-Centru
Finanzjarju. Izda meta l-Gvern Malti gie biex jipprivatizza l-akbar bank
kummercjali f’Malta, l-Amerikani thallew barra. Il-bejgh lill-HSBC sar baxx baxx
u minn wara dahar kullhadd qisu li ma jmurx johrog xi bank Amerikan joffri aktar
u jehodulhom. Din halliet toghma qarsa hafna fic-Centri Finanzjarji Amerikani
ghax hi mgieba li tixbah aktar lil dik ta` gvern tat-tielet dinja milli ta`
pajjiz b’reputazzjoni bankarja gholja bhal ma hi dik ta` Malta.

L-Amerikani illum jibzghu li l-Bank of Valletta jispicca l-istess.
Jinbiegh jigifieri baxx baxx u mhux lill-Amerikani. Il-kustjoni tal-Posta
taghthom gewwa wkoll . X’jigifieri l-Posta Nazzjonali ta` Malta tinbieh bla
avviz internazzjonali? L-Amerikani qed jithassbu wkoll dwar il-Free Port. Qed
jinghad hafna dwar il-Free Port izda jidher li l-Amerikani m’humiex ippreferuti.
Jidher l-istess ghal Maltacom u ghall-Go Mobile. Ta` l-ahhar ma tistghax tkampa
bla strategic partner izda l-ghazla m’hiex immirata lejn l-USA.

L-aktar
li taghthom gewwa izda kienet l-kwistjoni tal-Malta International Airport. F’dan
il-kaz mhux biss sar diskors ma ditti Amerikani; izda saru n-negozzjati u
l-Amerikani intaghzlu. Wara sabu li tintghazel f’Malta ma jfisser xejn. Xorta
wahda l-Gvern Malti jista jaqlibilek. Titkellem ma min titkellem mill-Amerika u
li gej mill-qasam tan-negozju jew tal-finanzi, kollha jghidulek li
r-reputazzjoni ta` malta hadet diskata nobis. Isemmu wkoll lin-nies li f’Malta
jikkmandaw u jqisuhom responsabbli ta` dan kollu.

Ciao Boeing
Izda dak
li jitfa` r-relazzjonijiet ta` Malta fil-friza hu dak li gara fl-Air Malta.
L-Air Malta sa mill-bidu nett kienet meqjusa bhala Boeing Company. Air Malta
speccjalizzat fil-Boeing sa mill-bidu tat-twaqqif taghha u kienet storja ta`
success. Il-Gvern Malti beda jdawwar ir-rotta izda hekk kif in-namur ma`
Brussels kien qed jizdied. Kien jidher car it-thaddim ta` pjan li jizloga l-Air
Malta b’xiri ta` ajruplani Ewropej meta kull parir li kellha kien jghid li
strategikament ma kienx jaghmel sens li kumpanija zghira bhall-Air Malta jkollha
tahlita ta` ajruplani ghax l-ispejjez jitilghu mmens.

L-istrategija
kienet cara izda li l-ewwel inaqqru ftit ftit u fl-ahhar jaqilbu mill-Amerikani
ghal Ewropej. L-Amerikani hassewha gejja din.

Ghall-Amerikani
specjalment ghall-Gvern tal-President George W Bush, l-Boeing mhux sempliciment
kumpanija ohra Amerikana, izda qisha bicca mill-patrimonju nazzjonali Amerikan.
Kienet miktuba u grat. Wara li l-Gvern Malti inkiena quddiem Brussels u xtara
numru ta` ajruplani mill-Ewropa u pprefera li jghati l-Ajruport Internazzjonali
lill-Ewropej kien jidher car li issa kien imiss li tinqala ‘l barra d-ditta
Boeing. Dan meta mill-Unjoni Ewropeja ghadna ma hadna xejn. L-Air malta issa
habbret li ser tabbanduna lil Boeing. Din bla dubju hi l-akbar daqqa li l-USA
laqtet f’Malta minn Mintoff ‘l hawn.

Reazzjoni
Il-mistoqsija hi meta
qed jitkellmu fuq globalizazzjoni, investiment dirett barrani u rwol
internazzjonali ghal pajjizna, nistghu minn issa nibdew nisfnu b’mod daqshekk
car ghad-daqq ta` Brussels? Jezistu l-argumenti sodi ekonomici u politici li
jiggustifikaw il-mod kif pajjizna qed jitratta lill Amerikani? Il-Gvern Malti hu
zgur li l-gvern tal-President George W Bush ma jirritaljax bhal ma ghamel
kullimkien kull fejn l-interessi tad-ditti l-kbar Amerikani intrifsu.

Jew jezisti disinn iehor, ndahhlu lil Malta fl-Unjoni Ewropeja l-ewwel u
mbaghad lura ghal zmien Borg Olivier? U l-Amerikani jitilfu llum u jgawdu
ghada?

Strategija
Pajjizna, mill-Indipendenza ‘l
hawn, imma l-aktar mill-1971 sal-1992, haddem politka ekonomika ibbazata fuq
l-integrazzjoni. Malta ghazlet oqsma importanti li fihom setghat tahdem u
minnhom setghat l-aktar taqla` flus barranin u l-politika ekonomika
tal-gvernijiet Maltin kienet immirat lejn dawn is-setturi. F’dawn is-setturi
Malta nhass li ghandna l-vantaggi kollha possibli ekonomici u ghalhekk tajnihom
il-vantaggi kollha possibbli skond dak li Malta kienet taffordja. Dawn l-oqsma
huma:
 It-tarznari – kemm bini u aktar u aktar tiswija ta` vapuri

It-turizmu
 Il-Freeport, l-aktar it-transhipment u l-warehousing

L-ajruport nazzjonali
 L-bunkerins taz-zejt
 Ic-centru finanzjarju

L-industrija tal-esportazjoni
 U fuq kollox l-kummerc internazzjonali

Ippruvajna wkoll nestendu s-servizzi edukattivi u dawk tas-sahha biex
inhajru barranin juzawhom bi qliegh. L-ghan jigifieri kien li fejn il-posizzjoni
u l-hila tal-Maltin, flimkien ma` dik ta` l-investituri u managers ta` hila
barranin, setghu jintuzaw biex nisfruttaw l-vantaggi ta` Malta bhala gzira
f’nofs ta` bahar b’temperaturi tajbin, portijiet fondi, storja u nies ta` hila,
dan ghandna ntuh priorita` fil-politika tal-Gvern Malti. Kien ukoll l-ghan ta`
din il-politika li meta dawn l-oqsma jaqilghulna l-flus barranin mehtiega biex
nixtru l-bzonnijiet taghna minn barra kemm dawk ghall-konsum kif ukoll dawk
ghall-industrija u t-turizmu, dawn il-flus kien kemm jista` jkun inzommuhom u
nhaddmuhom f’Malta u mill-Maltin. Hekk allura l-biedja u s-sajd kienu protetti
biex l-ikel kollu li kapaci nipproducu ahna stess ma jkunx importat. L-istess
ir-restoranti u l-hwienet biex il-bidwi, il-haddiema tat-tarzna u tal-fabbriki u
l-lukandi flushom jonfquhom ghand il-Maltin.

Ghalhekk kien hawn wkoll
protezzjoni shiha fuq il-bicca l-kbira tas-servizzi u kummerc marbut
mal-ekonomija lokali. Mhux ghal skop ta` idjologija jew dogma kif sikwiet hawn
min jghid, izda ghax gvern, wiehed wara l-iehor, dejjem hass li Malta tkun
moqdija ahjar jekk nisfruttaw kemm nifilhu dak li jqallana l-flus barranin u li
naraw kif inzommu l-ekonomija maghquda b’politika ta` integrazzjoni ekonomika
interna li tizgura li l-flus barranin li jidhlu jibqghu kemm jista` jkun
fil-bwiet tal-Maltin.

Liberalizazzjoni
Il-politika ekonomika ibbazata
fuq il-liberalizazzjoni ma taccettax din l-istrategija bhala l-perm tal-politika
ekonomika nazzjonali. Jien m’inhix nghid li dan hu tajjeb jew li hu hazin, qed
nghid dan bhala fatti. Il-politika ta` liberalizazzjoni tghid li meta titlaq
il-politika ta` integrazzjoni kull operatur ekonomiku jkun jista` jiftah jew
jaghlaq l-intapriza tieghu skond jekk jahsibx jiflahx jew le ghall-isfida ta`
kompetizzjoni gejja minn fejn gejja. Strategija ta` liberalizazzjoni ssostni li
m’ghandux ikun hemm limitu jekk bicca xoghol issirx mill-Maltin jew
mill-barranin jew jekk il-prodott jew servizz ikunx importanti jew hux mahdum
mill-Maltin. Din l-istrategija tghid li bil-liberalizazzjoni titnehha s-sonza
zejda fl-ekonomija, tizdied il-kompetizzjoni u b’hekk jizdied il-gid. S’intendi
l-gid jizdied jekk Malta tkun kompetittiva bizzejjed biex tikkompeti
mall-barranin kemm barra minn Malta fis-swieq barranin kif ukoll f’Malta fis-suq
Malti. Ghalhekk li l-bazi ta` politika ta` liberalizazzjoni hi
l-kompetittivita`. Skond din l-istrategija l-bidwi Malti, is-sid tal-hanut
Malti, s-self-employed Malti, garaxx tar-riparazzjoni, produzzjoni, hotel,
restaurant, travel agent, shipping agent, nightclub, hu x’inhu n-negozju, irid
ifendi s-sena kollha minghajr ghajnuna u bla protezzjoni u lest ghal kull
kompetizzjoni. Anke meta jkun jaf li x’hin xi hadd isib prodott irhas jista`
jigi jifqaghlu s-suq u jeqirdu.

Disintegrazzjoni
Issa ghaliex allura
qed nghid li Malta illum miexja b’politika ekonomika ta` disintegrazzjoni? Ghax
f’Malta biex izzomm stabiliment ta` certu qies li jinvolvi certu kapital u meta
taf kemm hu limitat is-suq taghna d-dumping jeqirdek. Jekk, biex naghti ezempju,
inti ftaht farm kbir tat-trobbija tal-fniek –ghandna numru zghir minnnhom
f’Malta li fihom ghaxqa bil-hila u l-organizazzjoni taghhom – tkun trid tfendi
s-sena kollha ghax ma tistax tiftah illum u taghlaq ghada u terga tiftah
il-pitghada. Trid fuq kollox li meta s-suq ikun tajjeb li ma ssibx min johodulek
ghax jekk titlef l-istagun li jkun fih il-qliegh, tkun tlift sena xoghol ghax
it-trobbija trid tibqa` ghaddejja. Issa bla protezzjoni jigri li meta jkun
l-istagun it-tajjeb, fil-kaz ta` Malta s-sajf, dan ikun il-perijodu li fi
Sqallija l-produtturi ma jkollhomx suq u jkunu jridu jbieghu hu x’inhu l-prezz.
Malta ghalhekk tkun dumping ground idejali ghall-isqallin. Il-produttur Malti la
jitlef s-suq tas-sajf jkun tilef s-sena kollha u ma jkunx jaqbillu jinvesti
aktar fuq il-livell tal-llum. Dan ikun ifisser li l-mara tad-dar u r-restaurants
minflok fenek Malti jibdew iservu fenek Sqalli. Il-liri li l-espotatur u
l-hotelier jgib lejn Malta jergghu johorgu ‘l barra. Dan l-argument li jghodd
ghal produzzjoni lokali kollha – majjal, tjur, halib, canga, bajd , hxejjex u
frott, tadam, kunserva, artigjanat, sajd u ghal hafna u hafna xoghol iehor.
Tfisser li dawn kollha jzarmaw? Le. Allahares. Izda jkunu jridu jfendu mod hafna
differenti milli jfendu llum, ghax dejjem hemm lesta d-daqqa tal-mannara.
Ghalhekk qed nghid li din hi politika tad-disintegrazzjoni ghax m’hemmx aktar
rabta bejn attivita` ekonomika u ohra bla priorita` nazzjonali. Jien ma nahsibx
li dan il-punt qed inkun spjegat sewwa. Lanqas ma nahseb li l-gvern bis-serjeta`
qed jibni alternattiva li tfendi.

X’ser naghmlu
Allura x’ser naghmlu?
Din hi xi haga li l-Maltin iridu jiddeciedu. Il-Gvern iddecieda skond l-istudji
li ghandu u skond pariri li qed ituh il-hafna Ministri barranin u Kummissarji li
gejjin izuruna, wiehed wara l-iehor, li b’politika immirata lejn is-swieq
barranin u mhux aktar lejn il-Malti, li Malta ggib aktar investiment u li
jizdied il-gid. Li hu fatt hu, izda li dan s’issa mhux qed jigri. Il-politika
ta` disintegrazzjoni s’issa gabet hafna u hafna intraprizi f’xifer ta`
falliment; investiment gdid fl-industrija tal-manifattura mhux qed isir;
fit-turizmu ahna l-aktar pajjiz li tlifna fil-kompetittivita` meta mqabbla ma
kompetituri kbar taghna bhal Spanja, l-gzejjer Ballerici, it-Tunizija,
it-Turkija, il-Kroazja, il-Grecja ul-Egittu; fl-gholi tal-hajja ahna waqajna
lura meta mqabbla ma kompetituri bhal Cipru, Italja, Portugal, Tunezija, Grecja
u Spanja; fit-Tarzna qed nitilfu suq wiehed wara l-iehor; l-Enemalta li kienet
taqla` mill-bankerins illum qed titlef; is-settur pubbliku suppost li sar aktar
efficjenti izda illum qed jonfoq dejjem aktar.

Suppost li
l-liberalizazzjoni gabitlna aktar efficjenza, aktar kompetizzjoni u rohs.
Suppost li sirna aktar kompetittivi fid-dinja. Ir-rizultat izda juri li fejn
ghandna suppost li sirna hfief u kompetittivi halli nzidu l-ordnijiet fil-fatt
sejrin lura: sejrin lura fl-esportazzjoni; sejrin lura fit-turizmu u sejrin lura
fit-tarznari u fil-Freeport u fic-centru finanzjarju.

Mela qed immermru
s-suq intern u l-operaturi fuq is-suq Malti u qed nitmermru wkoll fis-suq
internazzjonali. Din is-sitwazzjoni ma tistax tkompli. Ghalhekk hemm bzonn ta`
decizjoni bikrija. Ma nistghux nibqghu hekk.

X’INHU JSIR
Jien ma nafx kemm minn dawk li jikkummentaw
fil-media u kemm mill-politici u kummentaturi ohra, jafu verament x’inhu jsir
dwar l-Ewropa. Il-GRTU li nirraprezenta jien, hadet decizjoni minn kmieni, minn
meta l-Kummissjoni Ewropea ddecidiet li tibda tinnegozja mal-Gvern Malti d-dhul
ta` Malta, li dwar l-Unjoni Ewropea nitghallmu kemm nifilhu dwar dak li kien sar
u hemm bzonn li jsir u li nippartecipaw fil-process kollu ta` konsultazzjoni.
Jien kelli nfluenza kbira f’din d-decizjoni, ghaliex kellna ahna wkoll min qabel
ma ra l-fatti u ma kienx f’pozizzjoni li jivvaluta sewwa, kien diga` riedna li
niddeciedu favur jew kontra. Id-decizjoni li ttiehdet kienet illi s-sitwazzjoni
tista` tkun cara, wiehed ikun jista` jiddeciedi sewwa biss meta l-fatti kollha
jkunu maghrufa. Min, bhali, kellu esperjenza diretta ta` l-izviluppi ekonomici
li graw f’Malta matul dawn l-ahhar 30 sena, jaf li l-bidliet li jsiru
fil-pajjiz, l-aktar dawk li jolqtu s-Settur ekonomiku, rari jew qatt ma jigu
mregga lura. Dak li l-Inglizi jghidulu “ratchet-effect”: ic-cuqlajta li ddur
dejjem fuq naha wahda u qatt lura. Meta jien spjegajt lil shabi u fehmuha, li
l-ghazla ahharija jekk nidhlux fl-Unjoni Ewropea jew le, jaghmilha l-poplu
Malti, izda l-bidliet jaghmilhom l-Gvern, allura kullhadd fehem li xogholna hu
li naraw x’inhuma l-htigijiet tal-membri taghna, nifhmu x’inhu possibli li jsir
fuq l-esperjenza ta` pajjizi ohra li dahlu fl-Unjoni Ewropea bhal perezempju
l-Portugal, u ninsistu mal-Gvern ghall-ahjar pakket ta` kundizzjonijiet
possibli. Kien jidher mill-bidu nett li l-Gvern Malti kien deciz li jibdel dak
kollu li kien mehtieg li jinbidel biex Malta tkun accettata bhala membru
tal-Unjoni Ewropea u li ghalhekk kien importanti li ahna, f’isem is-setturi li
nirraprezentaw inkunu hemm.

SINGLE PROGRAMMING DOCUMENT
Sal-llum,
il-Gvern Malti qadef kemm felah biex Malta tiddahhal fl-Unjoni Ewropea fl-1 ta`
Jannar, 2004. Il-Gvern malti illum wasal fl-istadju l-aktar krucjali li jfassal
dak li jissejjah is-Single Programming Document (SPD). Dan hu l-aktar dokument
importanti li hadem fuqu il-Gvern Malti mill-1971 l’hawn.
Malta ghandha biss
tmintax-il xahar biex tfassal programm li jinkludi l-htigijiet kollha ekonomici,
socjali, ambjentali, komunitarji, istutizzjonali u amministrattivi, u
tidentifika l-progetti kollha li tenhtieg u tikkwantifikhom biex ikunu
accetabbli ghall-fondi strutturali, reggjonali u ta` integrazzjoni socjali. Dan
irid ikun dokument mhux imfassal biss mill-Gvern u mill-esperti tieghu izda jrid
ikun dokument li jitfassal bl-akbar partecipazzjoni u li jkun hemm ftehim dwaru
fuq il-Kunsill Malti Ekonomiku u Socjali (MSCD). Dan id-dokument, jekk Malta
tidhol fl-Unjoni Ewropea, jkun il-pjan li fuqu jinghataw il-fondi mill-Unjoni
Ewropea. Il-Budgets tal-Gvern Malti jkunu mbaghad miktuba madwar dan il-pjan
ghal perijodu ta` tlett snin jekk Malta ma ddahhalx il-bzonnijiet kollha ma` dan
il-pjan, tkun imbaghad trid tistenna round iehor biex l-Unjoni Ewropea tkun
tista` tiddedika fondi ghall-izvilupp ta` Malta. L-Unjoni Ewropea, illum, tahdem
qisha magna u la Malta, u la hadd mill-pajjizi applikanti mhu ser jibdlu l-mod
kif tahdem l-Unjoni Ewropea. U ghalhekk li l-GRTU qed twiddeb lill-Gvern f’kull
okkazzjoni biex l-SPD jitfassal sewwa u b’kooperazzjoni
massima

Il-KRITERJI
Il-Kriterji tas-shubija tfasslu mill-Prim
Ministru tal-Membri ta` l-Unjoni Ewropea u huma cari. Dawn huma inkluzi f’dik li
tissejjah il-“Copenhagen declaration”. Il-punt krucjali huwa li pajjiz irid
ihaddem id-demokrazija u l-ghazla hielsa; ikun jemmen fis-suq hieles, johloq
il-makkinarju kollu biex jithaddmu l-erba` drittijiet fundamentali li fuqu hu
msejjes is-suq hieles: caqliq bla xkiel ta` persuni; caqliq bla xkiel u
stabbiliment ta` servizzi; caqliq bla xkiel ta` kapital; u caqliq bla xkiel ta`
merkanzija. Biex dan kollu jsehh, pajjiz applikant irid jaddotta l-acquis
communautaire. Dan l-acquis hu l-akkumulazzjoni ta` ligijiet, regolamenti,
standards, direttivi, dikjarazzjonijiet, sistemi u stituzzjonijiet li
l-Kummisjoni Ewropea zviluppat mill-1957 sal-llum biex dak li gie miftiehem
fit-Trattat ta` Ruma li bih twaqqfet l-Unjoni Ewropea, ikun jista` jitwettaw
fil-prattika.

X’SAR
Mela la l-Gvern Malti kellu mandat li japplika
biex jidhol fl-Unjoni Ewropea wara l-Elezzjoni tal-1987, il-Gvern kellu s-sahha
li japplika fl-1990. Meta l-Gvern ha mandat b’maggoranza akbar fl-1998 li
jinnegozja, ghamel sew ukoll li beda jinnegozja hekk kif il-Kummisjoni Ewropea
accettat li tinnegozja. Kif ghidt il-kundizzjoni biex tidhol hi l-acquis. X’seta
jsir? Il-Gvern kellu mandat biex jibda jibdel li kien jezisti qabel u minfloku
jdahhal l-acquis? Min kien intelligenti beda jsaqsi jekk wara li l-bidliet isiru
kollha jekk Malta kienx ser jibqalha altenattiva. Kemm ser tibqa` Malta
f’pozizzjoni li ssostni lilha nnifisha indipendentament mill-Unjoni Ewropea?
Jigifieri, hekk kif il-pajjiz qed jigi mgieghel jaddotta l-acquis b’rata dejjem
aktar mghaggla u l-Gvern qed ifassal l-istrategiji kollha tieghu ma` dawk ta`
l-Unjoni Ewropea u fejn l-izvilupp ta` Malta ser ikun jiddependi minn dak li ser
ikun imfassal fis-Single Programming Document, kemm verament Malta qed thalli
spazju ghal strategiji alternattivi.

Jekk is-shubija ma tirnexxix,
jigifieri, kemm se tkun preparata l-amministrazzjoni pubblika li ssostni u
twettaq strategija alternattiva? Jista` jkun li b’dak kollu li qed iwettaq
il-Gvern b’mod rapidu u b’nefqa hekk kbira, il-Gvern qed johnoq l-alternattiva.
Issa ghal dan il-Gvern ghandu mandat? Gie ccelingjat il-Gvern dwar dan? Jien
nahseb li le. Issa ghalhekk ghandna stat ta` fatt fejn l-aqcuis qed isir l-bazi
tas-sistemi amministrattivi, legali, istutizzjonali u kompetittivi f’Malta u
r-rizultat qed ikun li Malta, qabel tiddeciedi tidholx jew le, fil-fatt ser tkun
saret parti mill-Unjoni. Kull ma jkun jonqos tkun l-ghoqda, izda d-dipendenza
ta` Malta fuq l-Unjoni Ewropea ser tkun effettiva sas-sena 2004. L-SPD hu
d-dokument li fil-fatt jikkonferma li l-bidliet kollha kienu saru, li Malta tkun
addottat l-acquis u li ghalhekk tikkwalifika ghal fondi skond kif elenkati f’dan
id-dokument. L-accettazzjoni ta` l-SPD minn naha tal-Kummisjoni Ewropea ikun
fil-fatt l-ghoqda tas-shubija.

IR-REALTA`
Mela ghalina li rridu
niffacjaw r-realta`, din hi l-verita`. Hu ghalhekk li, bilfors, min irid izomm
ruhu up-to-date, infurmat u lest biex jiddeciedi kemm ghalih innifsu u aktar u
aktar ghal haddiehor li jrid ikun involut kontinwament u f’kull livell. Mhux
bizzejjed li tkun infurmat b’mod generali u superficjali. Mhux kwistjoni li
tidhol fl-internet u taqra dokument. Li tifhem kif tahdem l-Unjoni Ewropea u li
thaddem il-mekkanizmu ta` l-Unjoni Ewropea favur Malta, hi bicca xoghol
professjonali u tirrikjedi hafna xoghol ghaqli. Mhux post id-dilettant u
l-kummenti sparati bl-addocc. Le, trid tkun involut. Kull min ma kellux
l-esperjenza tal-MEUSAC u tan-numri bla qies ta` tahdidiet, seminars,
konferenzi, workshops, tahrig u esperjenzi diretti f’Malta u f’barra u kuntatti
kontinwi ma` firxa wiesgha ta` konsulenti w istituzzjonijiet ser isibha bi tqila
biex jiggwida.

Illum Malta ghandha strutturi li diga` huma hafna u hafna
differenti minn dawk li kienu fl-1998. Illum Malta ghandha nies imharrga li huma
wisq aktar istruwiti u teknikament kapaci milli kellna qabel. Il-mentalita` ta`
min jahdem fis-Settur Pubbliku hi diversa hafna. Ilum l-istrutturi huma
influenzati u mhaddma mill-“acquisti”. Ifisser li nbidel kollox? Le. Pero`
l-bidliet li qed jidhlu u dak li qed isir, hu kollu f’direzzjoni wahda: dak ta`
l-integrazzjoni ta` Malta ma` l-Unjoni Ewropea.

GHAZLA
Din hi sfida
kbira li qed tiffacja d-demokrazija Maltija illum. Il-poplu dalwaqt ser jintalab
jghazel meta jidher li l-ghazla diga` saret. In-nies qed jisimghu hafna slogans
u hafna bicciet dwar l-Unjoni Ewropea, kemm dawk favur kif ukoll kontra, izda
hafna nies mhumiex jghatux kas. Is-sabiha hi, li z-zewg nahat ta` l-argument
dwar l-Unjoni Ewropea, konvinti li qed jikkonvincu u li ser jirbhu.

Nahseb li mhux kullhadd qed jifhem li l-aktar importanti hu x’inhu
l-ahjar ghalina bhala Maltin, bhala Malta. Min imexxi jahseb li kullhadd hareg
jizfen. Nahseb li ghandhom zball. Huma hafna li ghadhom ma hargux. Huma dawn li
fl-ahhar jiddeciedu. Huma dawn li lill-politici qed jghidulhom: “Save the last
dance for me”.

Fis-sebghinijiet ir-rota bdiet iddur u sa` ma waslu t-tmenijiet bdew
aktar jigu Maltin lura milli jemigraw. Mat-tluq tal-Inglizi minn Malta fl-1979,
konna bdejna nhajru aktar Maltin, mhux biss nies irtirati, izda anke nies
fl-eta` tax-xoghol u tas-sengha, biex jigu Malta u jgibu maghhom f’pajjizna
s-sengha, t-tahrig u l-kapacitajiet kollha li kienu tghallmu fil-pajjiz barrani.
Kien infatti d-dhul ta` hafna Maltin minn barra li ghen mhux ftit biex f’Malta
nfethu hafna negozji godda inkluzi hwienet, restoranti, garaxxijiet, servizzi
tat-trasport u servizzi ohra, kif ukoll inghatat spinta kbira fl-industrija
tal-kostruzzjoni u l-kummerc fil-proprjeta`. Ghaz Malta bhala pajjiz zghir b’suq
limitat, minn zmien ghal zmien, tkun tehtieg injezzjoni ta` nies, ideat u
oppprtunitajiet godda biex l-ekonomija tibqa` tespandi u r-ritmu ta` l-izvilupp
jibqa` ghaddej.

Espansjoni Ekonomika
Malta ma setghetx tkompli tifrex
u tkattar il-gid billi thaddem lil Maltin ta` Malta biss ghax l-ammont ta`
investimenti li kien jehtieg u l-esperjenza ta` teknologiji godda u ta` swieq
kbar barranin wahedna ma stajniex naghmluhom. Bdejna ghalekk inhajjru
investituri kbar barranin jifthu l-fabbriki f`Malta u jgibu maghhom Managers u
Teknici biex jghollu l-livell tal-Maltin. Ghamilna l-wisa` ghall-Maltin li riedu
jigu lura lejn art twelidhom jew twelid missierhom biex jifthu negozji u
jittantaw xortijhom f’pajjizna. Din il-forma t’immigrazzjoni zdiedet matul
l-ahhar ghoxrin sena hekk kif il-fortuna ta` hafna Maltin barra ma tantx bdiet
tmur ahjar milli seghtet matrret f’pajjizna.

Hafna huma l-industri
z-zghar li rajna jitwieldu bis-sahha tal-Maltin ta` barra. Il-Maltin li gew minn
barra u nvestew flushom f’pajjizna taw spinta kbira lit-tkabbir tal-indutrija
lokali. Biex jinkuragixxi aktar immigrazzjoni – dhul ta` nies il’ gewwa lejn
pajjizna – il-Gvern ta wkoll id-dritt lill-barranin, kif niesa kif ukoll irgiel,
li jizzewgu Maltin, li jkunu jistghu jabitaw u jahdmu f’pajjizna. Il-Gvern matul
l-ahhar snin sar ukoll hafna aktar laxk fil-hrug tal-Working Permits
lill-barranin. Jigifieri politika ta` immigarazzjoni, il-gvernijiet Maltin
zviluppaw.

Limitazzjonijiet
Ir-raguni li xi tip ta` politika ta`
immigrazzjoni bilfors irid ikollna gejja mill-fatt li pajjizna ghandu
limitazzjonijiet ekonomici li malajr nilhquhom. Illum ghandna l-qaghad, jghaddi
ftit zmien u nibdew ingergru li m’ghandniex nies bizzejjed. Ikollna wkoll, bhal
ma ghandna bhalissa, sitwazzjoni fejn il-qaghad tiela u fl-istess waqt ghandna
hafna jobs li jibqghu bla haddiema addattati. Ukoll kif jonqos il-qaghad,
mal-ewwel tibda` l-pressjoni fuq zieda fil-pagi.

Ghax is-suq tax-xoghol
jiffunzjona bhal kull suq iehor. Meta jkun hemm iz-zejjed il-pressjoni fuq
il-prezzijiet tkun baxxa, meta jkun hemm in-nieqes il-prezzijiet joghlew. Hekk
ukoll jghamlu l-pagi. Fil-Kaz taghna dan isir aktar malajr ghax it-Trade Unions
Maltin huma b’sahhithom hafna.

Labour Paricipation
F’pajjizna l-labour
participation rate ghadha baxxa meta wiehed iqabbilha ma` ta` pajjizi li huma
zviluppati u ghandhom standard of living ghola minn taghna. Jigifieri jekk ahna
nghollu r-rata tal-GDP ta` pajjizna lejn il-livelli ta` pajjizi ohra fl-Ewropa
bilfors li il-gid nazzjonali rridu nkabbruh. Nistghu nkabbruh b’aktar
investimenti kapitali, b’teknologiji aktar avvanzati u b’efficjenza u
b’produttivita` nazzjonali hafna aktar gholja milli ghandna illum, izda la
r-rizors ewlieni ta` pajjizna huma l-haddiema, bilfors ukoll li l-labour
participation rate ta` pajjizna trid tghola u tghola fuq zmien qasir.

Ghal kull mitt haddiem disponibbli ghax-xoghol, nghidu ahna fl-Amerika,
fl-Olanda, fl-Izvezja u fl-Ingilterra, hemm proporzjoni gholi ta` aktar minn
sebghin fil-mija li fil-fatt jahdmu u jghinu aktar fit-tkattir tal-gid. F’Malta
minn mitt ruh disponibbli, l-proporzjon ta` dawk li jahdmu hu inqas minn sittin
fil-mija. Dan ifisser ukoll li fuq dahar kull persuna li tahdem hemm aktar piz
ta` nies ma jahdmux milli hemm fil-pajjizi avvanzati. Dan hu hekk ghall-diversi
ragunijiet. L-eta` tal-pensjoni taghna hi baxxa b’paragun ma` ta` haddiehor.
Ghandna anqas nisa jahdmu u ghandna aktar nies ta` eta tax-xoghol li ghal raguni
jew ohra ma jahdmux u dan mhux biss ghax hawn il-qaghad. Ifisser li waqt li qed
jizdied in-numru ta` dawk li qed jiehdu l-penzjonijiet u l-beneficji, mhux qed
jizdied b’rata akbar in-numru ta` nies li jahdmu w ihallsu l-kontribuzzjonijiet
socjali. Din hi sitwazzjoni serja hafna.

Haddiema vs haddiema
F’Malta
wkoll ghandna sitwazzjoni stramba hafna. F’Malta ghandna zewg klassijiet ta’
haddiema. Hemm dawk li jahdmu fis-settur privat li m’ghandhom l-ebda garanzija
tal-impjieg.

Mhux hekk izda ghall-klassi kbira ta’ Maltin f’pajjizna,
dawk li jahdmu fis-settur pubbliku. Dawn huma bhal speci ta’ klassi oghla
mill-haddiema l-ohra. Meta l-affarijiet imorru hazin fis-settur pubbliku ma
jkunx hemm friza fuq zidiet fil-pagi, ma jkunx hemm four-day weeks u
redundancies. Meta l-affarijiet jihzienu l-post tax-xoghol ma jaghlaqx u n-nies
jispiccaw barra. Jekk jinaghalaq tinstab alternattiva.

Suq
Maghluq
X’inhu l-effett ta’ dan kollu? L-effett hu li s-suq tax-xoghol
f’Malta mhu hieles xejn. Hu suq li effettivament hu maghluq ghax eluf kbar ta`
Maltin mhumiex disponibbli ghax-xoghol ghax impjegati ghal ghomorhom. Is-suq hu
hieles ghal nofs il-haddiema. Il-moviment mis-settur pubbliku ghal privat hu
ftit li xejn. M’hemm l-ebda motivazzjoni u ncentiva biex in-nies jibqghu
jitharrgu anke ta’ eta kbira biex jibqghu dejjem disponibbli ghax xoghol li
jinqala. La m’hemmx theddida why bother. Kieku nsibu soluzzjoni ta` din
il-problema, il-htiega ta` l-immigrazzjoni tkun bil-bosta anqas.

Nuqqas
ta’ Haddiema
Il-verita` izda hi, li llum u fis-snin li gejjin, li f’pajjizna
ghandna hafna jobs li l-Maltin mhux interessati li jaghmluhom aktar. Ghalhekk
ghandna setturi shah fejn mhux qed isibu nies bizzejjed: certu xoghol
fil-lukandi, fir-restaurants, fix-xoghol tat-toroq, fil-barrieri u
fil-kostruzzjoni, f’certi fabbriki, fl-ifran, fit-trasport, fil-hwienet,
fil-biedja u fis-sajd. Hemm xoghol iehor bhal ma huwa fil-qasam ta`
l-elettronika u f’certi oqsma teknici u specjalizzati, u f’oqsma ohra ta` lingwi
u servizzi godda f’oqsma relatati mal-leisure li ukoll m’ghandniex Maltin
disponibbli ghalihom. Din il-problema dejjem tikber. X’ser naghmlu? Innaqsu
r-rata ta` l-izvilupp? Noqoghdu minghajr certa servizzi? Nibqghu nghidu kif qal
xi hadd dan l-ahhar li ghandna problema ta` over-trading? Sa` llum kulhadd
jitfaghha din il-problema taht it-tapit.

L-Isfida
Ghandna imbaghad
il-problema kbira li ghax is-suq limitat, mela ghandna oqsma fejn il-hlas ta`
pagi ghola wisq u dan qed inaqqar il-kompetittivita` ta` Malta b’zewg modi:
il-hlas dejjem jghola u l-produttivita` dejjem niezla. Ghax m’hemmx sfida.

Jien nara hafna postijiet tax-xoghol. Qed tinkwitani bil-kbir li nisma’
kwazi kuljum l-istess diska: ma jridux jahdmu; dahhalt il-barranin, irrangajt
biex sibt gang minn Sqallija; r-ristorant hallejtu f’idejn koppja barranija, u
issa x-xoghol miexi. Mhux il-ligijiet izommu l-immigrazzjoni l’barra minn Malta,
izda l-hila, il-produttivita` u r-rieda tal-haddiema Maltin li
jahdmu.

Il-Problema
Pajjiz ma jaqdifx ‘il quddiem meta jaqa’ lura
fil-produttivita’. Hafna Maltin, fil-fatt, qed jibzghu mill-immigrazzjoni, ghax
qed jibzghu mill-kompetizzjoni. Din tghodd xorta wahda kemm ghas-sidien
tal-hwienet u ghas-self-employed, kif ukoll ghall-haddiema. Ir-risposta izda
mhix li nibzghu mill-barranin. Ir-risposta rridu naghtuha billi nsiru aktar
produttivi u nsiru aktar kompetittivi. Min ibezza` bil-kompetizzjoni, ikun biss
negattiv u ma jkunx verament qed jahseb fil-futur ta` pajjizna fejn
il-popolazzjoni trid tkattar aktar il-prosperita` meta diga ghandna problemi
kbar ta` djun nazzjonali u ta` tmermir tal-gid nazzjonali.

Illum nibza’
li kif jinfetah il-bieb ghall-barrani, hafna Maltin jaqalghuha. Mhux dawk li
hobzhom mahbuz, dawk li hemm il-kaxxa ta’ Malta taghmel tajjeb ghalihom, imma
dawk li dejjem bla garanzija, dawk li jiddependu fuq is-suq li ma jahfirha lil
hadd.

X’ser naghmlu?
Ser nibqghu nharsu? Irridu u ma rridux ser
ikollna nibdew nitkellmu bis-serjeta’ dwar l-immigrazzjoni f’qasam ta` politika
dwar ix-xoghol u l-entrapriza li taghmel s-sens ghall-pajjizna. L-Unjoni Ewropea
ghandha l-istess problemi. Qed jahsbu l-ewwel biex jizdied il-proporzjon ta’
zghazagh fil-kamp tax-xoghol billi jiddahhlu fl-Unjoni pajjizi bhal Polonja,
Bulgarija, r-Rumanija u ohrajn li ghandhom popolazzjoni bi proporzjon gholi ta’
zghazagh li lesti jfittxu x-xoghol band’ohra. Izda qed jahsbu wkoll
fl-immigrazzjoni. Fil-Germanja biss ser ikollhom bzonn 3.6 miljun haddiem iehor
fis-sena min issa sas sena 2050. Franza tkun trid 1.8 miljun immigrant fis-sena.
L-Amerika diga ghaddiet u ghadha ghaddejja minn din il-bidla.

Tfisser li
jekk ikollna politika intelligenti u miftehma dwar l-immigrazzjoni ser
jinvaduna? Jew ifisser li mmorru ahjar b’politika ragjonata. Li ma nifilhux zgur
hu li din il-kwistjoni issir ballum politiku iehor bejn iz-zewg partiti.
Il-poplu Malti ma jixraqlux aktar din l-attitudni. L-aghar zgur ikun jekk din
il-kwistjoni tissarraf fl-lingwagg b’doza qawwijja ta` razzizmu.

Pajjizna jrid jiffacja r-realta` b’logika u b’intelligenza. Illum qabel
ghada!