Malta Chamber of SMEs

Referendum u Elezzjonijiet Generali

Posted on 25.03.200208.09.2020 by SME Chamber

Hafna qed jispekulaw x’effett jista’ jkollha decizjoni li
l-Elezzjonijiet Generali li jmiss u r-referendum dwar s-shubija ta’ Malta
fl-Unjoni Ewropea jsiru fl-istess gurnata. Ohrajn ghadhom okkupati janalizzaw
ir-rizultati tal-ahhar elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali. Id-diskussjoni wkoll
ghaddejja dwar kemm il-gvern qed jirnexxielu jew le isib tarf tal-problemi li
qed jakkumulaw fl-ekonomija Maltija.



Mandat Ir-referendum dwar is-shubija ta’ Malta fl-Unjoni Ewropea jrid isir. Il-Partit fil-gvern wieghed dan ir-referendum fil-programm elettorali tal-elezzjonijiet tal-1998 u ghalkemm ic-censura hi wahda ta’ natura politika, partit politiku jkun jissogra ferm politikament f’dik li hi kredibilita’ jew weghda bhal din ma tinzammx. Ukoll il-programm tal-gvern matul dawn is-snin mill-elezzjoni tal-1998 ‘l hawn kien kwazi ghal kollox iffukat fuq il-mandat li akkwista b’maggoranza qawwija ta’ hames deputati fil-Parlament li jinnegozja l-ahjar kundizzjonijiet possibbli u jersaq ghall-verdett tal-poplu f’referendum qabel jorbot. Dan il-plegg mhux biss jafuh il-Maltin izda tafu wkoll il-Kummissjoni Ewropea li maghhom jinnegozja l-gvern Malti u li zgur jesigu li qabel jiffirmaw is-shubija ta’ Malta jkunu jridu jaraw il-verdett tar-referendum. Il-makkinarju politiku tal-partit fil-gvern ukoll huwa iggerjat sewwa ghar-referendum. Mela ma narax kif il-gvern jista’ jevita ir-referendum gala darba n-negozjati jkunu tlestew. Jekk ma jitlestewx mill-banda l-ohra l-gvern Malti jkun tilef battalja kbira li fiha investa hafna. Il-programm kollu tal-gvern kien li jwassal n-negozjati ghall-eghluq sa l-ahhar tas-sena 2002 biex matul l-2003 igib ir-ratifiki kollha tal-gvernijiet tal-pajjizi imsiehba u jaqghad kollox biex Malta tkun tista tiddahhal fl-Unjoni Ewropea fil-bidu tas-sena 2004. L-2003 Dan il-perjodu jahbat ezatt mat-tmiem tal-mandat tal-gvern li ma ninsewx beda f’Settembru 1998 u jaghlaq mat-tmiem is-sena 2003. Dawk fl-Ewropa li jridu jaraw lil Malta fl-Unjoni dan jafuh ukoll. Dawn qed jghinu lill-gvern Malti biex jaqghad kollox qabel l-Elezzjoni li jmiss. Minn naha tal-Kummissjoni Ewropea wkoll qed isiru spejjez kbar u hafna xoghol biex l-applikazzjoni ta’ Malta tkun tista’ titmexxa ‘il quddiem skond il-programm tal-gvern Malti. Din xi haga li wkoll issa qed tipprejokuppa lil ta’ Brussels ghaliex ma jridux li l-isforz li hlew fuq Malta ma jtirx mar-rih. X’inhu l-argument Teknikament jekk ser issir elezzjoni fejn partit wiehed jghid li jrid jissieheb skond il-kundizzjonijiet miksuba u l-partit l-iehor jghid li ma jridx jissieheb u jippreferi rabta mod iehor allura r-referendum jista’ ma jsirx. Izda hawn hu l-argument li wiehed illum qed jiddiskuti. Imma ezattament x’jaqbel ghal pajjizna? Jaqbel li partit jorbot kollox fuq is-shubija jew mhux fuq shubija? Min jaqbel jghid li partit politku li jemmen fis-shubija fl-Unjoni Ewropea bhala l-ahjar triq ghandu l-politika kollha tieghu marbuta ma din it-triq. Effettivament jigifieri partit li jemmen fis-shubija bhala soluzzjoni ta’ kollox ma tantx ikun jista’ jigverna jekk programm alternattiv ma jkollux. Ghalhekk jekk referendum jghidlu li t-triq tas-shubija shiha mhux accettata mill-poplu Malti, allura, ma jkunx jista’ jibqa’ jigverna ghaliex jkun qieghed ikun imgieghel ihaddem politika li mhux biss mhux programmata ghaliha izda lanqas ma jemmen fiha. Ghax ikun jemmen anzi li jekk l-ghazla li jkun ghamel il-poplu Malti ma jwettaqiex u jimminha, ikun qed jaghmel sewwa skond l-ideali tieghu. F’tahwida bhal din, partit li jemmen fl-Unjoni Ewropea skond kundizzjonijiet li jkun innegozzja huwa stess, bilfors li jkollu jirrofta li jigverna. Ghal darb’ohra jekk jemmen fil-kredibilita’ politika. L-istorja, sa certu punt, hi l-istess ghall-partit l-iehor. Jekk partit jemmen li shubija shiha mhiex tajba, u li s-sovranita’ m’ghandiex tkun issagrifikata bl-ebda mod, u li l-alternattiva ta’ arrangamenti specjali hi ahjar mill-kundizzjonijiet li jkun ftiehem gvern li jemmen fis-shubija ma jemminx li hi l-ahjar ghall-pajjizna, ma jistax b’mod kredibbli jmexxi. Dan ghaliex effettivament jkun irid jhaddem politika li huwa jkun cahad u kkampanja kontriha. Elezzjoni/Referendum Hawn insaqsi izda, l-poplu xi jrid? Vera li l-poplu Malti jara d-dinja u r-realta’ politika mill-lenti taz-zewg partiti politici Maltin biss? Nahseb li l-maggoranza hekk jarawha. Izda naf ukoll mill-esperjenza ta’ hafna u hafna li niltaqa’ maghhom li numru dejjem jikber ma jarawhiex hekk. Jezistu numru ta’ votanti li fl-opinjoni tieghu jistghu jkunu determinanti kemm fl-elezzjoni generali kif ukoll f’referendum li ma jemmnux li partit b’nies ta’ esperjenza u ta’ hila ghandhom isibuha bi tqila biex imexxu l-pajjiz ghall-mandat ta’ hames snin jekk referendum jaghti verdett li ma jkunx jaqbel mal-linja taghom dwar l-Ewropa. Kull manager ta’ esperjenza jaf li minn zmien ghal zmien ikollu jaqdef u jmexxi skond policies approvati mid-diretturi tieghu anke jekk dawn jbidlu hafna minn dak li jkun imdorri u li jkun jippreferi jaghmel. Manager tajjeb iwettaq. F’kuntest politiku modern il-politiku fi gvern hu wkoll manager. Huwa wkoll policy maker, izda l-policies li jfassal huma skond il-mandat li jtih l-elettorat. Nara ghalhekk li hu possibbli li partit kapaci jhaddem mandat ta’ shubija meta bhala partit kien jippreferi triq ohra. Possibbli wkoll li partit fil-gvern imexxi f’forma ohra ta’ partnership ma l-ewropa jekk il-mandat tal-poplu hekk ikun jghid. Decizjoni ghaqlija Jien nahseb li l-partiti politici jridu jistenbhu ghal din ir-realta’. Wara kollox Malta fl-ahhar tas-sena 2003 ser tkun Malta tal-acquis communautaire. S’issa hadd mhu qed izomm lill-gvern milli jibqa’ ghaddej bit-twettiq tal-acquis f’pajjizna b’mod programmat. Il-konsegwenzi qed jinhassu. Decizjoni fin-negozju l-aktar dawk importanti: niftahx negozju, nghalaqx, inkabbarx, inbieghx – kollha qed jittiehdu skond kif jiddeciedi dak li jkun jaqbilx jew le ma dak li qed isir it-twettiq tal-acquis. Dak li qed isir illum, kemm it-tajjeb kif ukoll il-hazin, ma tantx ser ikun jista’ jitregga lura. Mhux biss ghax ikun jinvolvi xoghol kbir, kitba ta’ ligijiet mill-gdid, holqien ta’ instituzzjonijiet u hafna u hafna xoghol li kull min imiss bis-serjeta’ ma’ dak li qed jigri f’pajjizna illum jaf x’jinvolvi. Ma narax li jkun possibbli li ndawru dak li qed isir illum. Ma narax l-anqas kif min ikun ghalaq ghax ma qabillux tkun ser iggibu lura. Ma narax kif min ikun tilef l-impjieg tkun ser ittiehulu lura. Ma narax kif min mill-banda l-ohra jkun sejjer tajjeb kif ser tghidlu li ser nibdillek. Ukoll ma narax li tkun gusta li wara li jkunu intefqu tant miljuni u nhlit tant energija, li nigu mbaghad biex indawru kollox b’infieq ta’ miljuni ohra ta’ flus il-poplu Malti. Barra minn hekk id-differenza bejn partnership kif irid il-partit tal-opozzizzjoni u shubija shiha kif iridha l-partit fil-gvern mhiex tant differenti fit-thaddim taghha internament. Id-differenza l-kbira tkun fir-relazzjonijiet ta’ Malta ma’ Brussels. Izda internament l-istrutturi u l-ligijiet ma jkunux jinhtiegu wisq bidliet fil-verita’. Ghalhekk jien nahseb li partit b’mandat ta’ le jkun jista’, jekk jghid hekk minn qabel, jmexxi anke jekk ikun jemmen fl-iva u l-istess li partit li jippreferi le jkun jista’ jahdem b’mandat ta’ iva. Hafna jahsadhom dan kollu. Ma jahsadhomx izda jekk jahsbu ftit kemm hawn Maltin li akkost ta’ kollox ma jivvutawx Labour qatt u Maltin ohra li ma jivvutaw Nazzjonalisti qatt u kemm mill-banda l-ohra qed jizdied in-numru ta’ nies, li l-ewwelnett jemmnu fil-htiega tal-bidla fil-gvern ghas-sahha tad-demokrazija f’pajjizna, u kemm hawn nies li generalment iridu jaraw nies godda fil-gvern b’idejat friski u b’anqas intricci. Jiena nahseb li tal-Ewropa hi kwistjoni li taqsam liz-zewg partiti ewlenin u jista’ jkun li jkun ahjar li niddeciduha separatament mill-ghazla ta’ min irridu u ma rridux li jkun fil-gvern. M’ghandniex inharsu lejn din il-kwisjtoni bhala dogma. Ghandna nahsbu dwara b’mod intelligenti. Jista’ jkun, iva, li taghmel sens li fuq karta tal-vot wahda fl-istess jum il-poplu Malti jiddeciedi liema partit jrid li jmexxi lil Malta fil-hames snin li jkunu gejjin u fl-istess okkazzjoni jivvota wkoll iva jew le fuq is-shubija fl-Unjoni Ewropea. Partit fil-gvern jkun obligat imbaghad li ghal hames snin jwettaq mandat. Jien nahseb li qabel wiehed jghaggel jghid le, ghandu jahseb aktar li jiddeciedi fuq x’inhu l-ahjar interess tal-pajjiz. Il-poplu jitlob decizjoni ghaqlija.

Il-Kwistjoni tal-bejjiegha tal-Hut

Posted on 18.03.200208.09.2020 by SME Chamber

Ftit huma dawk li jafu ezattament xi jsir fil-Pitkalija ta¡¦
Ta¡¦ Qali u fil-Pixkerija l-Belt. Li jsir f¡¦dawk iz-zewg swieq nazzjonali izda
jaffettwa bil-kbir il-kwalita¡¦ u l-prezzijiet tal-prodotti lokali bhal hut
frisk, haxix u frott.



Swieq tal-ikel frisk f¡¦Malta Fis-swieq l-aktar importanti tal-ikel frisk f¡¦pajjizna, dak tal-pitkalija ta¡¦ Ta¡¦ Qali u tal-Pixkerija fil-Port il-Kbir, il-GRTU tirrapprezenta lill-Kompraturi. Il-produttur Malti huwa l-Venditur li jwassal il-prodott tieghu f¡¦dawn is-swieq. Dawn normalment ikunu rapprezentati mill-koperattivi taghhom, il-koperattiva centrali tal-bdiewa fil-kaz tal-produtturi tal-frott u l-haxix frisk, u l-koperattiva nazzjonali tas-sajjieda fil-kaz tal-produtturi tal-hut frisk. Dawn is-swieq jitmexxew billi l-prodotti jittellghu ghall-bejgh mill-produttur u x-xejjer jersaq biex jixtri bil-Pitkal jaghmilha ta¡¦ irkantatur. Skond il-kwalita¡¦ u d-domanda suppost li jkun stabbilit il-prezz. Hemm ligijiet apposta li jigwidaw it-thaddim ta¡¦ dawn is-swieq izda llum tiddomina fuq kollox hemm il-Ligi tal-Kummerc Gust, li hija ligi bbazata fuq il-mudel tal-kompetizzjoni mhaddma fl-Unjoni Ewropea. Huwa x-xoghol tal-Pitkal f¡¦dawn is-swieq li jaghmel irkant u jizgura b¡¦mod apert li l-ahjar prodott igib l-ahjar prezz u li l-prodott kollu jinbiegh. Huwa wkoll permessibbli illi l-ghaqdiet tal-produtturi jizguraw li l-produttur Malti jkollu prezz gust tal-prodotti tieghu. Izda hadd, skond il-ligi ma jista¡¦ jimponi jew prezzijiet minimi mifthema li inqas minnhom il-produttur ma jbieghx u lanqas ma jkun hemm direttivi lix-xerrejja li jorbtuhom ma jixtrux bi prezzijiet oghla minn xi prezz mifthiem. Il-GRTU ilha tinkwieta, ghan-nom tal-membri taghha, li fiz-zewgt iswieq qed ikun hemm manipulazzjoni organizata biex il-prezzijiet, aktar iva milli le, jibqghu gholjin. L-analizi tal-Indici tal-Prezzijiet ta¡¦ Malta turi li l-prezzijiet tal-hut frisk u l-haxix frisk jikkawzaw hafna drabi l-gholi fl-inflazzjoni ta¡¦ pajjizna. Il-GRTU ghalhekk ilha tinsisti li ghandhom isiru r-riformi mehtiega biex dawn is-swieq jithaddmu b¡¦mod aktar apert u jithaddmu aktar sistemi moderni u jkun evitat li jkun hemm kartelli ta¡¦ fornituri li jikkapparaw is-suq u jiddettaw il-prezzijiet, li jkun hemm bejgh li jsir minn taht mill-maghzulin lill-maghzulin u li jkun hemm kuntratti li jsiru barra s-swieq stabbilliti skond il-ligi li effettivament izommu l-prezzijiet gholjin u l-fornitura skarsa. Il-Pixkerija Fil-Pixkerija ta¡¦ Malta tithaddem sistema fejn is-sajjied Malti jwassal fuq is-suq dak il-hut illi ma jkunx diga¡¦ ikkuntrattjat lill-barranin. Fil-kaz tat-ton hemm kuntratt stabbilit li bih il-Koperattivi tas-Sajjieda jgghelu lill-membri taghhom jbieghu bi prezz stabbilit u l-kuntrattur ikun obligat illi jiehu minn fuq is-suq Malti sa 80% tal-hut maqbud. Il-hut li jinbiegh lill-barranin ikun ta¡¦ l-oghla kwalita¡¦ u dak ta¡¦ kwalita¡¦ inferjuri jibqa¡¦ fuq is-suq Malti. Din issir wkoll fil-kaz tal-pixxispad u l-barrani ghandu wkoll l-ghazla li jixtri l-hut frisk b¡¦kompetizzjoni diretta mal-Maltin is-sena kollha. Dan fil-fatt jigri kull meta fis-suq ikun hawn hut bizzejjed li jhajjar lill-barranin jixtru. Ta¡¦ min wiehed jghid hawn illi dak hu possibbli, u ¡¥l quddiem issir possibbli aktar, ghaliex bhala medja l-prezzijiet tal-hut f¡¦Malta huma ta¡¦ bejn wiehed u iehor 43% tal-medja tal-prezzijiet li bihom jinbieghu l-hut f¡¦pajjizi ohra Ewropej. Fil-Pixkerija wkoll, kuntrarjament ghal dak li jsir fil-Pitkalija, x-xerrej Malti li ghandu licenzja ta¡¦ negozju, jigifieri l-fish monger u fish hawker, m¡¦ghandux preferenza fuq xerrejja ohra. Jigri ghalhekk illi x-xerrej Malti licenzjat bhala retailer qed isib dejjem anqas prodotti ta¡¦ kwalita¡¦ x¡¦jixtri u xi jbiegh lill-konsumatur Malti. Il-konsumatur Malti mill-banda l-ohra ma jafx bil-manipulazzjoni kollha li jsir fis-suq tal-hut frisk f¡¦Malta u ghalhekk iwahhal fil-bejjiegh tal-hut ghall-kwalita¡¦ inferjuri ta¡¦ certi prodotti u ghall-prezzijiet esagerati li minn zmien ghal zmien jintalab ihallas. Illum wasalna f¡¦sitwazzjoni fejn ir-retailer Malti qed jigi mgieghel jixtri mill-Pixkerija purkerija ta¡¦ prodotti bi prezzijiet mill-aktar gholja. Qeghdin ukoll f¡¦sitwazzjoni fejn ir-rapprezentanti tas-sajjieda jimponu l-prezzijiet li bih ghandhom jinbiegh l-hut frisk, haga li toggezjona ghaliha bl-aktar modd qawwi l-GRTU. Dan mhux ghax xi hadd irid jaghmel hsara lis-sajjieda izda ghaliex ma nistghux f¡¦pajjizna nghidu li nemmnu fil-kummerc gust u naghmlu ligijiet li suppost jizguraw li ma jsirux affarijiet bhal dawn, imbaghad koperattiva bhal dik nazzjonali tas-sajd tithalla timponi prezzijiet minimi fuq prodott essenzjali bhal ma huwa l-hut frisk. Ufficcju tal-Kummerc Gust Min jemmen verament illi f¡¦Malta wkoll ghandha tithaddem sistema ta¡¦ kummerc gust, jifhem mal-ewwel li dak li qed isir fil-Pixkerija ghandu jaqa¡¦ taht il-kompitu tal-Ufficcju tal-Kummerc Gust. Dan ghandu jara illi ma jkunx hemm ksur tal-ligi tal-Kummerc Gust billi jigri dak li qed isir illum, jigifieri li jkunu stabilliti prezzijiet fissi minn qabel u jkun hemm manipulazzjoni tas-suq. L-Ufficcju tal-Kummerc Gust ghandu jara wkoll li ma tkunx kontrollata, b¡¦penalitajiet miftehma, l-kwantita¡¦ ta¡¦ hut frisk li minn zmien ghal zmien tkun imhallija tohrog fuq is-suq Malti bi skop car li jinzammu gholjin il-prezzijiet lill-konsumatur. L-Ufficcju tal-Kummerc Gust ghandu jara wkoll li ma ssirx diskriminazzjoni f¡¦dik li hi kwalita¡¦ bejn il-kwalita¡¦ ta¡¦ hut li jinbiegh lill-barranin ghall-esportazzjoni u l-kwalita¡¦ ta¡¦ hut li tibqa¡¦ disponibbli ghall-konsum lokali. Hija r-responsabbilta¡¦ wkoll li l-Ufficcju tal-Kummerc Gust jara wkoll li bl-ebda mod m¡¦ghandu jkun hemm ftehim, miktub jew le, li jimponi prezzijiet minimi fuq is-suq. Kull ftehiem, hu x¡¦inhu, ghandu jghaddi qabel ikun implimentat u approvat mill-awtoritajiet, lill-Ufficcju tal-Kummerc Gust li jkun obbligat jizgura li kull kuntratt referiet lilu jkun skond il-ligi tal-Kummerc Gust. L-Ufficcju tal-Kummerc Gust ghandu jiddikjara li kull kuntratt jew ftehiem li ma jkollux l-approvazzjoni tieghu jkun null u l-Ufficcju ghandu jimponi l-konsegwenzi skond il-ligi. L-Ufficcju tal-Kummerc Gust ghandu jara li ma jkunx hemm impozizzjoni aktar ta¡¦ kontrol fuq l-importazzjoni ta¡¦ hut frisk meta s-suq l-lokali jkun nieqes mill-hut frisk u meta l-prodott Malti jkun mibjugh lill-barranin fi proporzjonjiet kbar bi prezzijiet li l-konsumatur Malti ma jkunx jiflah ghalihom u s-suq Malti jibqa¡¦ mcahhad minn kwantita¡¦ adekwata ta¡¦ hut frisk. L-enfasi hawn ghandha tkun li jekk hemm barranin li lesti joffru prezzijiet tajbin ghall-hut maqbud mis-sajjieda Maltin u li huma lesti li jhallsu l-prezz oghla ghall-hut, per ezempju t-tonn, li l-kwalita¡¦ tieghu tkun aktar addattata ghas-suq taghhom, bhal per ezempju it-tonn kbir bla ebda girfa ghas-suq Gappuniz fejn it-tonn jittiekel nej, dan ghandu jibqa¡¦ jsir biex is-sajjied Malti jgawdi qliegh ahjar izda fl-istess hin ghandu wkoll jinfetah is-suq Malti ghall-importazzjoni ta¡¦ tonn frisk iehor ta¡¦ kwalita¡¦ u prezz accettabbli ghall-konsumatur Malti. M¡¦ghandiex tibqa¡¦ tirrepeti ruhha l-farsa li kwazi t-tonn Malti kollu jitlaq il-Gappun u l-konsumatur Malti jissallab biex jixtri mill-ftit tonn li jkun baqa¡¦ ghax ma jkunx inxtara mill-Gappunizi. Dan meta fis-suq Malti jkun jista¡¦ jigi mpurtat tonn iehor li jkun addattat ghas-suq Malti. Il-GRTU issostni li jekk l-Ufficcju tal-Kummerc Gust mhux f¡¦pozizzjoni li jaqdi dawn id-dmirijiet, allura l-gvern ghandu jwaqqaf b¡¦ligi Regulatur ghas-Swieq tal-Ikel Frisk b¡¦poteri li jintervjeni biex jara li f¡¦pajjizna jinqatghu l¡¦abbuzi u l-manipulazzjoni ta¡¦ prodotti tal-ikel friski. Soluzzjonijiet Il-kwistjoni li nholqot dan l-ahhar bejn il-GRTU u l-Koperattiva nazzjonali tas-sajd inholqot precizament ghaliex il-mekkanizmi li qed jahdmu fuq is-suq Malti mhux qed jiffunzjonaw tajjeb u bhal kull haga ohra li ma tahdimx tajjeb minn zmien ghal zmien jaqbada break down. Din issa ofritilna opportunita¡¦ biex nibdlu li ghandna nibdlu u nsahhu ruhna biex kemm il-produttur Malti kif ukoll il-bejjiegh ikun f¡¦pozizzjoni li jiffaccja l-isfidi tal-lum u ta¡¦ ghada. Il-GRTU diga¡¦ rnexxiela tikkonvinci lill-gvern biex idahhal sistema ta¡¦ licenzji tan-negozji li tizgura li min irid jinnegozja f¡¦Malta irid ikollu l-kwalifika mehtiega. Dan biex jinqata¡¦ l-abbuz tal-lum li kull min ifettilu jibda jbiegh bla licenzja u bla kwalifika¡¦ u wkoll biex jigi evitat li l-barranin jaqbdu u jinzlu Malta u jinnegozjaw f¡¦pajjizda ghas-skapitu tan-negozjant f¡¦Malta. Fil-kaz tal-bejjiegha tal-hut il-GRTU ghamlet dawn it-talbiet: „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jara li kull forma ta¡¦ price fixing ghandha tieqaf. „X Kull ftehim li jirristringi l-ammont ta¡¦ hut frisk disponibbli fuq is-suq Malti u kull ftehim, hu x¡¦inhu, li jimponi prezzijiet li jiddominaw is-suq lokali ghandu jkun riferut ghall-approvazzjoni tad-Direttur tal-Ufficcju tal-Kummerc Gust. „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jara li l-hut frisk kollu li skond il-ligi ghandu jittella¡¦ l-Pixkerija fil-fatt jittella¡¦. „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jara li l-Pixkerija tahdem skond il-hinijiet stabbiliti mill-ligi. „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jara li jinbidlu r-regolamenti biex ikun hemm hin apposta li fih fil-Pixkerija jidhlu biss, u l-ewwel qabel kull xerrej iehor ix-xerrejja li ghandhom il-licenzja bhala fish hawkers jew fish mongers. Kull xerrej iehor jidhol jittrejdja biss meta jkun skada l-hin stabbilit ghall-kompraturi licenzjati. „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jara li l-bejgh isir bl-uzin. „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jizgura li s-suq Malti jkun kontinwament fornut bi kwantita¡¦ ta¡¦ hut frisk bizzejjed ghad-domanda fuq is-suq Malti u dan billi meta jkun hemm nuqqasijiet johrog il-licenzji ghall-importazzjoni. „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jara li ma jkunx hemm ftehim li jcahhad lis-suq lokali minn kwalita¡¦ superjuri ta¡¦ hut frisk ghaliex is-suq Malti jkun limitat biss ghall-hut inferjuri bhal ma jsir fil-kaz tal-kuntratt tat-tonn. F¡¦cirkostanzi bhal dawn ukoll id-Direttur tas-Sajd, ghandu, jekk tinqala¡¦ l-htiega, jaghti permess ghall-importazzjoni ta¡¦ hut alternattiv ta¡¦ kwalita¡¦ accettabbli ghall-konsum lokali. „X Id-Direttur tas-Sajd ghandu jara li l-Fisheries Officers ikunu adekwatament imharga biex jaraw li l-Pixkerija tahdem bhala c-centru kummercjali ewlieni ghat-transazzjonijiet kollha ta¡¦ hut frisk f¡¦pajjizna. Nhar il-gimgha 15 ta¡¦ Marzu 2002 bdew it-tahdidiet fuq dawn il-punti u wiehed issa jittama li jintlahaq ftehim fl-ahjar interess ta¡¦ kulhadd, zgur mhux lanqas tal-konsumatur Malti li jixraqlu jgawdi minn fornitura ta¡¦ hut frisk b¡¦mod regolari, ta¡¦ kwalita¡¦ konsistenti u bi prezzijiet li jiflah ghalihom.

Mid-Duhhan ghall-Fatti

Posted on 11.03.200208.09.2020 by SME Chamber

Pjan Nazzjonali
Mela issa dalwaqt ser ikollna il-Pjan
Nazzjonali tal-Izvillup. Biex Malta timxi ‘l quddiem lejn s-shubija fl-Unjoni
Ewropea Malta trid bilfors tfassal u timplimenta l-Pjan Nazzjonali tal-Izvilupp.
Malta dejjem ghandha bzonn ta’ Pjan ta’ Zvilupp u meta kellha Pjan u haddmitu ma
marritx hazin. Izda imbaghad f’daqqa wahda dahlet il-mentalita’ li nistghu
nghaddu minghajr ippjanar tal-izvilupp. Ma rridx noqghod niftah u nsemmi kemm
morna tajjeb bla Pjan ta’ Zvilupp. Bizzejjed inharsu madwarna. Bizzejjed
nitkellmu ma min qieghed fl-intrapriza. Bizzejjed naqraw x’jghidu fuq pajjizna
r-rapporti li jinkitbu dwarna. Imma ejja ma nidhlux f’din il-kontroversja. Issa
li ser ikollna Pjan Nazzjonali tal-Izvilupp u jidher li la jriduha ta’ Brussels
m’hemmx aktar argument jekk il-Pjan hux mehtieg jew le. Hux ta’ min jaghmlu jew
le. Issa bdejna nahdmu fuqu. Ser ikun lest fiz-zmien li jridu Brussels. Tajjeb
jew hazin issa ta’ lanqas ser naccettaw li Pjan jaghmel sens. S’intendi jekk
ikun Pjan tajjeb. Naraw issa x’ikun dan il-Pjan.



Sfond Ekonomiku L-ewwel li jaghmel il-Pjan hu li jindika l-isfond ekonomiku. Hawn fejn jibdew l-ewwel argumenti. Nistghu nibdew bid-duhhan li tefghalna madwarna dan l-ahhar ta’ kollox tajjeb u kollox sejjer sewwa jew inkella nibdew b’analizi xjentifika serja ta’ x’inhu verament jigri fl-ekonomija Maltija. Nistghu niktbu biex nimpressjonaw lil Brussels jew inkella nghidu l-fatti kif inhuma vera. Min ser jikteb din il-parti krucjali tal-Pjan ser jibni jew jghaxxaq kollox. Dan l-isfond hu l-pedament li fuqu ser jinbena l-Pjan. L-istatistiki ekonomici kif rajna dan l-ahhar b’mod partikulari tista’ taqra u tinterpreta kif trid. Ghal Pjan Nazzjonali mod wiehed hemm kif tinterpreta dak sewwa. Jekk l-interpretazzjoni tkun politika ghax min jikteb din il-parti jibza’ jpoggi jdejh fuq il-feriti minhabba l-impatt politiku li jista’ jkollu dak li jghid ghax jista’ jikkontradixxi bil-kbir dak li ilhom jghidu certi professuri tal-ekonomija, allura nistghu nieqfu hawn. Ghax l-isfond korrett jwassal ghall-indikazzjoni ta’ dak li jrid isir. Sfond propogandistiku u zbaljat jgharraq kollox u jkun jiswa’ lil Malta hsara bla qies u telf ta’ miljuni ta’ liri f’assistenza li forsi b’xi mod inkunu nistghu nigbdu lejn Malta. Din l-analizi ghalhekk m’ghandiex issir mill-impjegati tal-gvern. Mhux ghax m’hemmx min hu kapaci. Izda ghax naf b’esperjenza qarsa li dan aktar iva milli le jaghmlu li jkun “prudentement” mehtieg. Prioritajiet u Strategiji Mill-Isfond Ekonomiku johorgu l-iStrategija u l-Prijoritajiet li fuqu jkun imsejjah il-pjan li ghandu jkopri medda ta’ mill-anqas 4 snin. Dawn il-prioritajiet ikunu jinkludu policies li jsahhu dak li hu tajjeb fl-ekonomija Maltija u jeliminaw jew jghelbu d-djufijiet tal-ekonomija u jindirizzaw problemi bhal: ï‚§ Il-kordinament ta’ macro economic policies – jigifieri ko-ordinament tal-istrategjia kollha ekonomika tal-gvern ï‚§ Programm ta’ investiment li jsahhah l-istruttura ekonomika u socjali ï‚§ Programm biex tkun assigurata firxa ahjar tal-investiment fl-oqsma kollha u fuq iz-zoni kollha tal-gzejjer Maltin. ï‚§ Programm ta’ zvilupp edukattiv u ta’ tahrig li jizguraw li l-labour market jghati n-nies bil-kwalifiki adatti ghat-twettiq tal-istrategija tal-pjan. ï‚§ Programm li jolqot b’kull mezz il-promozjoni ta’ socjeta’ inkluziva immirata biex hadd ma jintrema u tinqabad is-socjeta kollha fix-xibka tal-izvilupp. Infrastruttura Il-Pjan jindika bid-dettal x’jehtieg isir biex l-infrastruttra ekonomika, socjali u civili tizgura li Malta jkollha l-potenzjal li tigbed investiment dirett ta’ kwalita’ u li tkun kapaci ssostni ekonomija b’sahhitha b’kompetizzjoni diretta bla protezzjoni. Din m’hiex facli. Fil-kaz taghna din bilfors trid titfassal bi pjan miftiehem bejn l-imsiehba socjali kollha: gvern, business u c-civil society. Ghandna l-anqas biss bdejna nibnuh bis-serjeta’ dan il-kuncett izda l-kitba tal-Pjan diga’ qed issir, tafux. Firxa Regjonali Il-Pjan jkun irid ukoll jaghti kaz u jippjana sew l-izvilupp tar-regjuni ta’ Malta. Anke jekk il-gzejjer Maltin huma zghar izda issa rridu nippjanaw b’mod li l-attivita’ ekonomika u specjalizata tinfirex sew bejn Malta kollha inkluzi Ghawdex. Dan ghall-pajjiz zghir bhal Malta hu mportanti biex ikun assigurat li l-potenzjal tal-pajjiz kollu jkun taht il-mira tal-izvilupp. Rizorsi Umani Din hi l-parti tal-pjan li tikkoncerna dak li jrid isir biex ir-rizors uman Malti u Ghawdxi jkun zviluppat sewwa. Dan ghaliex dan hu l-ikbar rizors li ghandna Malta u pajjizna ma jistax jilhaq livell ta’ ghixien komparabbli sewwa mal-kumplament tal-Ewropa jekk ir-rizors uman Malti ma jkunx tal-ghola livell u ma jkollniex partecipazzjoni akbar ta’ nies fil-kamp tax-xoghol. Il-proporzjoni ta’ nies jahdmu llum hu baxx b’paragun ta’ dak li hu mehtieg biex l-istandard of living taghna jibqa’ joghla. Il-kwalita’ tar-risors uman taghna wkoll fil-bicca l-kbira ghadu taht dak li jrid jkollna jekk irridu nikkompetu. Min din il-problema mhux qed jara, nibza’ li ghadu lanqas beda jifhem x’ghandna hazin f’Malta. Programmi ghaz-Zieda fil-Produttivita’ Il-Pjan bilfors li jrid jindirizza din il-problema u jfassal dawk l-iskemi u mizuri ta’ incentivi u operattivi biex il-produttivita’ f’pajjizna toghla. Jghidu x’jghidu l-professuri li jghidu li kollox sewwa, f’Malta ghandna problema ser?a ta’ produttivita’. Jekk mhux ser nindirizzawha fis-snin li gejjin nibqghu naqghu lura fl-esportazzjoni, nibqghu naqghu lura fit-turizmu, nibqghu bid-deficit fil-budget u nibqghu nonfhu d-dejn nazzjonali. Is-salvazzjoni hi wahda; rridu nziedu bil-kbir il-produttivita’ ta’ pajjizna. Kull zieda fil-qliegh ta’ kulhadd trid tigi miz-zieda fil-produttivita u mhux zieda artificjali imposta b’xi ligi jew bis-sahha. Ghalhekk tant naqbel ma Pjan Nazzjonali ta’ Zvilupp serju. Ghax dak li haddiehor ma jridx jammetti u li ilhom jargumentaw dwarhom bla waqfien issa jew jammettuh jew jaghmlu froga. L-istess ghall-imsiehba socjali. Issa min iqum u jorqod jghid viva l-Ewropa, issa jrid ixammar. Il-qofol tas-success ta’ Malta fl-Ewropa huwa t-tkattir bil-kbir u fi zmien qasir u skond pjan onest u mfassal tajjeb, tal-produttivita’ tal-Maltin u l-Ghawdxin f’kull qasam. Jigu l-flus minn barra wkoll, mela le, izda jekk inxammru bis-serjeta’, nammettu d-djufijiet taghna, u nintrabtu bejnietna, l-ewwel, imbaghad ma Brussels, li dak li ghandu jsir ser naghmluh. U mhux bil-paroli. Izda skond Pjan li ahna nfasslu u nifthemu dwaru u li huma japprovawh. J’Alla.

Il-waqgha fl-ekonomija Maltija

Posted on 04.03.200208.09.2020 by SME Chamber

Inflazzjoni
Malta llum ghaddejja minn fazi ta’ zieda
fl-inflazzjoni, sena fuq sena ta’ 4.67%. Jekk l-inflazzjoni titiehed bhala medja
ta’ tnax il-xahar li ghaddew din turi cifri ta’ 3.27%. Jigifieri l-inflazzjoni
qabzet ir-rata li fuqha wiehed jistenna aggustament fil-pagi mal-ewwel.
Il-problema hi li r-rata ta’ inflazzjoni bhal din normalment tintlahaq meta
l-ekonomija tkun ghaddejja minn boom u jkun hawn tant flus fl-idejn u nuqqas ta’
haddiema disponibbli ghax-xoghol li l-pressjoni fuq iz-zieda fil-prezzijiet u
l-pressjoni fuq iz-zieda fil-pagi tohloq rata ta’ inflazzjoni qawwija. Ekonomija
bhal ta’ Malta li r-ritmu taghha niezel mhux suppost illi turi rati ta’
inflazzjoni bhal ma qed turi llum.



Inkwiet Dan kollu jindika li l-istruttura tal-ekonomija Maltija m’hiex struttura ta’ ekonomija tas-suq moderna kif suppost illi ghandna meta wiehed jara l-firxa tax-xoghol tal-ekonomija llum. Kieku hu hekk, u l-istrutturi li ghandna huma adatti kieku llum m’ahniex inbghatu daqshekk biex ingibu ordnijiet godda ghall-postijiet tax-xoghol kollha kemm huma. F’ekonomija mhadma sew jinholqu dawk l-istrutturi biex kapitali u haddiema li qeghdin f’intraprizi fejn ix-xoghol m’ghadux possibbli jithaddmu fuq progetti ohra u jsiru investimenti godda biex ir-ritmu ekonomiku jibqa’ ghaddej. F’pajjizna izda l-kapital marbut f’intraprizi u f’korporazzjonijiet fejn m’ghadux irendi u numru kbir ta’ haddiema huma mizmuma f’postijiet tax-xoghol fejn minghajr htija taghhom, xoghol produttiv m’hemmx u r-rizultat hu li tithaddem sistema tas-sussidji biex kollox jibqa’ ghaddej. Meta jsir hekk jinholoq inkwiet kbir. Ghaliex li jigri hu li postijiet tax-xoghol godda ma jkunux jistghu jinholqu ghax kapitali ma jsibux u lanqas ma jsibu l-haddiema adatti. Illum f’pajjizna ghandna t-tragedja li ghandna mprendituri li jridu jifthu l-fabbriki u ghandhom l-ordnijiet izda la ghandhom fabbrika u lanqas qed isibu nies u l-banek jaqghilalhom fwiedhom biex ituhom il-flus mehtiega, imbaghad fl-istess waqt ghandna ntraprizi ohra fejn il-kapital mhux imhaddem sewwa, is-servizz jew il-prodott qed jinghata hazin jew bi prezzijiet gholjin, u tezisti hafna hela ta’ rizorsi umani ghaliex la m’hemmx kompetizzjoni, m’hemmx interess biex l-affarijiet jitrangaw. Hemm umbaghad numru ta’ fabbriki vojta li huma proprjeta’ tal-gvern u hafna proprjetajiet ohra tal-privat li jistghu jintuzaw u huma wkoll vojta. Dan kollu ghax m’ghandiex tregija u m’ghandiex sistemi li jevitaw dawn id-diffikultajiet. Ir-rizultat hu li ghandna prezzijiet gholjin ta’ servizzi essenzjali bhal m’huma dawl u ilma u ta’ servizzi ohra marbuta mal-port, fost l-affarijiet ohra, ghandna numru ta’ nies li kapaci jahdmu xoghol aktar produttiv milli ghandhom izda ghal xi raguni stramba din is-sitwazzjoni m’hiex titranga. Ghandna umbaghad gvern li ma jiddejjaqx jiddejjen biex jghatti d-diffikultajiet u l-ineficenzi fid-direzzjoni tas-settur pubbliku, filwaqt li hemm pressjoni ma tieqaf qatt fuq is-settur privat biex dejjem jghabbulu aktar u jifnu lil min irid jistinka u jkabbar. Id-dinja llum F’Malta huma hafna l-problemi li qed izzommuna milli nkunu aktar kompettitivi. Mhux kwistjoni li noqghodu nitkellmu fuq il-globalizazzjoni. Ahna wahidna zghar wisq biex naqilbu dak li jsir fid-dinja. Irridu ghalhekk bilfors nikkompetu jekk irridu nbighu barra minn Malta. Jekk ma nbighux barra minn Malta jew ma nbighux f’pajjizna lit-turisti bi prezzijiet assolutament kompettitivi Malta ma tfendix. Dan hu li urejt jien il-gimgha l-ohra, b’fatti u figuri biex nuri li settur b’settur, l-ekonomija Maltija sejra lura. Sejra lura ghax m’ghadniex aktar kompettitivi. Qed naghmlu l-affarijiet b’mod li nahsbu li qeghdin f’dinja ghalina izda fil-fatt ahna qed nghixu f’dinja ma’ l-ohrajn. Dak li nbighu lil xulxin f’Malta jaffettwa il-cost tal-produzzjoni. Meta haddiem ihallas aktar ikun irid aktar paga. Meta Hotel ihallas aktar ghal dak li jixtri kemm ghall-Hotel kif ukoll bhala pagi jkollu jgholli l-prezzijiet lit-turisti. Meta t-turisit isib il-prezzijiet gholjin dan ma jigix. L-istess ghall-fabbriki. Jekk dawn il-prezz tal-produzzjoni jkunu gholi, dawn ma jbighux. Bla barranin nippruvaw inbighu lil xulxin. F’Malta bla qliegh minn barra m’hawnx flus bizzejjed biex inzommu lil kulhadd ghaddej. Meta jonqos il-qliegh l-imprenditur ma jkollux kapitali biex jirrinvesti u jirristruttura. Il-gvern mill-banda l-ohra jitlef fid-dhul tieghu ghax l-imprenditur li jitlef ma jhallas taxxa. It-taxxa ihallasha meta jaqla’. Il-gvern mill-banda l-ohra jibqa’ jhallas ghax qiesu m’hemmx modd kif xi hadd fil-gvern jista’ inaqqas in-nefqa pubblika. Biex jaghmel tajjeb ghan-nefqa tieghu l-gvern ikompli jintaxxa. Aktar ma jintaxxa aktar jaghmilha difficili lill-imprenditur biex ikampa u biex jirristruttura. Il-gvern imbaghad johloq hafna instituzzjonijiet bhal MDC, IPSE, METCO u l-hafna awtoritajiet l-ohra biex b’nefqa ta’ aktar flus pubblici jipprova isolvi l-problemi li jkunu nholqu minhabba politika zbaljata. Din bhal dak li l-ewwel jghix kif ifettillu imbaghad jispicca diehel u hiereg ghand it-tabib. Ma jghidx li ahjar jghix hajja b’sahhita biex jekk jista’ jkun it-tabib ma jigix bzonnu. L-ekonomija Maltija kieku tithaddem tajjeb ma tantx ikollha bzonn il-hela enormi ta’ miljuni ta’ liri f’istituzzjonijiet li m’humiex jahdmu u li qiesu hadd m’ghandu kontrol fuqhom. Gustizzja Il-kultura li ahna ma nistghux nibqghu naghmlu l-affarijiet qisna ahna maqtughin mid-dinja trid tispicca. In-nies ma jistghux jibqghu jitwebblu li hemm impjiegi komdi fejn tahdem u ma tahdimx il-paga dejjem diehla. L-imprendituri wkoll iridu kontiwament ikunu konxji li n-negozju mhux xi kaxxa deheb li tista’ tghix dejjem komdu fuqha. Illum kulhadd irrid jaqta’ bi snienu. U mhux sewwa li qiesu hawn parti mill-popolazzjoni komda u jigri x’jigri dejjem xi hadd jahseb ghalija, filwaqt li l-ohrajn kontiwament fi glieda biex jibqghu armati, mharga u kapaci ghax inkella ma jikkompetux u jaqghu lura. Bilfors li f’pajjizna trid tidhol kultura gdida fejn il-kompettitivita’ tirrenja. Din ma jfissirx illi noholqu kompetizzjoni sfrenata u min ma jirbahx jitlef. Pajjizna jista’ jkollu dawk l-istituzzjonijiet li jizguraw li l-element uman ta’ pajjizna ma jispicca qatt qieghed u li kontinwament ikun imharreg biex jilqa’ l-opportunitajiet li jinholqu minghajr perjodi li fihom il-haddiema jispiccaw bla xoghol. Ir-responsabbilta’ li pajjizna jkollu dawn l-istituzzjonijiet u li dawn jahdmu tajjeb hu tal-gvern. Li jkun hawn gustizzja fil-pajjiza u sistema tat-tqassim tal-gid sewwa hija r-responsabbilta’ tal-gvern. L-employers jaghmlu zball jew jahsbu li huma jistghu jghaddu minghajr il-gvern u li kapaci wahidhom joholqu x-xoghol u l-gustizzja. L-istess jaghmlu zball it-trade unions jekk jahsbu li huma jistghu jimponu fuq is-sidien sistemi li ma jrendux. Il-kultura tal-kompettitivita’ trid tiddomina. Din m’ghandix tkun konflitt mal-gustizzja socjali. Patt socjali Biex il-formola adatta insibuha irridu hafna aktar diskussjoni b’modd intelligenti bejn gvern, sidien u trade unions sa kemm jintlahaq patt socjali konkkordat. Dan beda jsir f’pajjizna izda ghadna qed naqdghu cirku tond ghaliex qed ninhlew wisq fid-dettal minghajr ma ghadna qbilna fuq il-qafas. Il-figuri li tajt dwar l-ekonomija juru bla tlaqliq li z-zmien hu kontrina. Il-fatti ekonomici mhux qed jistennewna niddeciedu skond ir-ritmu li rridu ahna. Biex tghaqqad l-gvern ghaddej b’ritmu ta’ bidliet ma jieqfu xejn marbuta mad-dhul ta’ Malta fl-Unjoni Ewropea. In-nies l-aktar importanti fis-sistema pubblika jidher li huma ghal kollox maqbuda f’dan ix-xoghol. Ir-rizultat hu li qiesu hadd fl-awtorita’ m’hu qed jinduna x’inhu jigri fil-pajjiz. Din is-sitwazzjoni ma tistax tibqa’ sejra. Hu l-obbligu ta’ kull min jaf u jifhem x’inhu jsir li jitkellem bla tlaqliq.

Ippjanar Ekonomiku

Posted on 25.02.200208.09.2020 by SME Chamber

It-Tikka tajjeb il-bqija le
Ghad baqa’ xi wahdiet jghixu
fis-shab li jghidu li l-ekonomija Maltija mhiex f’inkwiet kbir. Jduru u jdawwru
biex jevitaw il-kelma ricessjoni. Mhux hekk jitkellem kull min imiss
mal-intrapriza. U hi x’inhi l-intrapriza. Ghal ftit li sejrin tajjeb hemm
l-ohrajn kollha li sejrin hazin. Artikolista f’gurnal lokali bl-ingliz semma
l-istorja tat-teacher li fuq screem kollu abjad wera tikka zghira sewda fin-nofs
u saqsa lill-istudenti tieghu x’inhuma jaraw. Kollha sfurzaw biex jippruvaw
jghatu xi risposta intelligenti, izda ghalxejn. Kollha taw l-istess verdett;
tikka sewda fuq screen kbir abjad. It-teacher fl-ahhar qallhom li kollha rawha
hazin. Li kienu qed jaraw kien screen kbir abjad li fuqu hemm biss tikka zghira
sewda.



Dan hu li qed naraw illum fl-ekonomija Maltija. Mhux it-tikka zghira li sejra tajjeb bhal ma hi l-industrija tad-denim, izda l-kumplament tal-lizar kollu. Il-lizar kollu ekonomiku juri sitwazzjoni hazina. Juri l-ewwelnett li ekonomija miftuha berah bhal ma hi Malta, qed issoffri mill-maltemp li laqat il-bicca l-kbira tal-ekonomiji barranin. Juri wkoll li l-ekonomija Maltija ghandha problemi strutturali serji. Juri wkoll li l-ekonomija Maltija m’hiex immangijata sewwa. Manigjar tal-ekonomija Hawn fejn jidhlu l-ewwel zewg argumenti li jidher li fil-gvern hemm konfuzjoni dwarhom, ghax min jghid, jew jemmen haga, u min jghid u qed iwettaq haga ohra. L-ewwel argument hu jekk il-gvern ghandux jimmanigja l-ekonomija. Nahseb li l-Partit fil-gvern hemm wisq nies ta’ influwenza b’knowledge reali fjakk hafna ta’ kif tahdem ekonomija moderna. Il-hafna avukati li jiddominaw il-Partit jemmnu li timmanigja l-ekonomija u li tippjana l-izvilupp ekonomiku, hu kuncett socjalista u ghalhekk fih innfisu hazin. Fost dawk li dejjem emmnu hekk hemm Dr. Eddie Fenech Adami innfisu. Frazijiet bhal Pjan Strategiku Nazzjonali jew Pjan Ekonomiku jew Pjan ta’ zvilupp lil Dr. Fenech Adami jbezzghuh. Bhalu hemm ohrajn u ta’ influwenza kbira. Ir-rizultat hu li ghall-hmistax il-sena shah Malta effettivament imxiet bla Pjan Ekonomiku. Strategija generali kien hemm mhux le, u ghalkemm mhux fl-apert, ghax kif ghidt qiesek qed taghmel dnub jekk issemmi ppjanar ekonomiku, d-Divizjoni li tiehu hsieb l-ekonomija fil-Ministeru tal-Finanzi jew fil-Ministeru ghas-Servizzi Ekonomici, kellha fuq il-karta strategija. Pero’ meta jitfasslu l-Budgets li suppost imbaghad jisiltuhom mill-istrategija ekonomika, din ir-rabta ftit tidher. Kull budget ghalkemm jinghad mod iehor, hu fil-fatt dokument ghalih. Anke meta kien tfassal “consolidated accounts” li ppjanaw il-finanzi pubblici sas-sena 2004, dan ma kien pjan xejn u zgur mhux pjan ekonomiku. Zgur izda li kienet x’kienet l-istrategija ekonomika l-immanigjar ma kienx hemm. Amministrazzjoni generali iva, bic-Central Bank u l-Ministeru tal-Finanzi jimponu certi kriterji iva. Izda mhux ippjanar. Ghax kif ghidt il-kuncett tal-ippjanar m’ghamilx parti mill-mekkanizmu tal-gvern. Ristruttura Il-Kunsill Malti ghall-Izvilupp Ekonomiku qatt, per ezempju, ma iddiskuta Pjan Nazzjonali tal-Izvilupp u kull karta jew dokument li tpogga ghall-attenzjoni tal-MCED qatt ma kien jikkonstitwixxi Pjan. Zgur li hadd ma qal li hu responsabbli mill-ezekuzzjoni ta’ xi Pjan. Haga tal-iskantament meta jien ripetutament insaqsi min fil-gvern hu responsabbli tal-immanigjar tal-ekonomija, hadd ma jaf jghati risposta. Issa dan fi zmien meta inkitbu volumi shah u thallsu eluf kbar ta’ liri fuq studji u rapporti. Fi zmien ukoll meta l-kelma ristrutturar ilha tidwi s-snin. Jigifieri fi zmien meta kull min hu intiz fl-ekonomija ilu jhambaq li l-ekonomija Maltija trid bilfors tigi ristrutturata, jigifieri timbidlilha l-istruttura taghha u mhux sempliciment jsirilha rtokki, jekk l-ekonomija Maltija trid tkompli tespandi u jikber il-gid li lkoll irridu minna. Din tal-istrutturar hafna ghadhom ma jistghux jifmuha. Din bhal min ghandu xitla tal-ward sabiha li ghal hafna snin ra tikber u ittih roses sbih u jfuhu. Jinduna izda li hekk kif il-pjanta bdiet tixjih jidhru ftieghi li nixfu, jimbtu ohrajn bla forma u ma jghatux ward u l-pjanta kollha titlef il-forma u turi wkoll sinjali ta’ mard. Sakemm imbaghad jiddeciedi li jtiha zabra sewwa, jghati s-sustanzi u jbexxex u jaqla’ l-hamrija sewwa. Jinduna fl-istagun li jmiss li l-frieghi l-godda huma b’sahhithom, il-ward hu sod u isbah u jfuh aktar. Jinduna wkoll li jekk irid li l-pjanta jibqa’ ittiha is-sustanzi, jozbor kull stagun u jzommha sena wara sena b’sahhitha tibqa’ dejjem tikber u ttih aktar ward. L-ekonomija Maltija xjahet L-ekonomija m’hiex differenti. Jekk ma tkunx indukrata sewwa, tixjih u timrad u ma tibqax tghati frott daqs qabel. Dan hu li qed jigri llum. L-ekonomija Maltija xjahet. Ghandha problemi f’hafna setturi li xjahu. Xjahu mhux biss ghax ilhom hemm u n-nies fihom illum huma ta’ eta kbira. Xjahu ghax is-sistemi li ghandhom m’ghadhomx kompettitivi ghax maqtughin mir-realta’ li jhabbatlek ma wiccek is-suq. Dan gara fl-opinjoni tieghi ghax ma kellniex il-hila nippjanaw. Anzi, ghax bzajna nippjanaw. Ghax dahlet il-mentalita’ li ippjanar ekonomiku hu hazin. Isemmu x’gara f’pajjizi kommunisti u hafna stejjer ohra. Ma jghidux li kien dak il-kuncett ta’ ppjanar iccentralizzat izzejjed li kien hazin, u mhux il-kuncett innifsu. Ma jghidux li mhux veru li l-ekonomiji moderni wkoll jahdmu fuq strategiji ekonomici imfassla u ppjanati u amministrati li sewwa. Min jaf l-affarijiet tieghu sewwa jaf li ekonomija ma tithaddimx tajjeb minghajr pjan imfassal sewwa u mhaddem bil-ghaqal. Ghalkemm il-professjonisti fl-amministrazzjoni pubblika ppruvaw, izda minghajr konvinzjoni. Ghax min kellu l-poter politiku ma ridx jaf bi pjanar. Gara allura li ma kienx hemm ir-rieda u d-determinazzjoni li dak li hemm bzonn isir, isir. Gara allura li z-zabriet li kellhom isiru ma sarux. Gara li l-istrategiji li riedu jitwettqu ma twettqux. Gara allura li ntefqu miljuni kbar fil-holqien u t-tkattir tal-MFSC, MDC, METCO, IPSE u dejjem noholqu xi haga gdida. Izda bla ko-ordinament. Bla rieda li lkoll jigbdu habel wiehed b’mod sod f’direzzjoni wahda u taht tmexxija u mmanigjar car. Pjan ta’ zvilupp nazzjonali It-tieni punt importanti hu li issa dan qed jinbidel bil-girja izda mhux ghax l-ekonomija qeghda fi stat hazin u li ilha ma tkun fih is-snin il-kbar izda ghax jemmnu x’jemmnu l-avukati li jiddominaw il-gvern Malti issa Malta ma tistax timxi aktar ‘il quddiem bla Pjan ta’ Zvilupp Nazzjonali jekk trid tkompli bil-progress imfassal mill-gvern biex Malta tidhol fl-Unjoni Ewropea mal-ewwel lot li jmiss. Il-gvern Malti issa accetta l-kuncent tal-ippjanar tal-izvilupp. Malta l-ewwel ghamelt l-iscreening biex tkun taf x’hemm differenti bejn dak li kien jezisti hawn u dak li jrid isir biex Malta tkun tista’ issir parti mill-Unjoni. Imbaghad sar Pjan Nazzjonali ghall-addotazzjoni tal-acquis (NPAA) fejn tfasslet u qed titwettaq b’pass mill-aktar mghaggel il-bidla kbira fir-regolamenti, ligijiet u istituzzjonijiet li jgieghlu lil Malta timplimenta l-volumi ta’ ligijiet li tal-Unjoni akkumulaw f’47 sena. Issa qed jitfassal b’girja kbira, il-Pjan Nazzjonali tal-iZvillup. Dan hu l-Pjan li jrid ifassal l-istrategija taz-zvilupp settur b’settur, u komplessivament ta’ dak li jrid isir biex l-ekonomija ta’ Malta tintegra ma’ dik tal-Unjoni Ewropea. Il-Pjan irid jindika x’irid isir f’kull qasam u jindika s-soluzzjonijiet u fuq liema zmien ser jitwettqu u jikwantifika n-nefqa u s-sors tal-finanzjamenti biex il-bidla issir. Mela issa li Malta ser issir parti mal-akbar burokrazija centralizzata li tezisti f’xi regjun ekonomiku mondjali, bilfors trid, bhal ma qed taghmel, tkabbar u tispecjalizza hi wkoll, il-burokrazija taghha fil-qasam tal-ippjanar tal-izvilupp. Issa wkoll ser ikollha il-Pjan tal-iZvilupp Nazzjonali taghna. Mhux biss Malta issa ser ikollha l-burokratici responsabbli mit-thaddim tal-Pjan Nazzjonali tal-iZvilupp izda ser ikollha c-censura ta’ Brussels biex ikun assigurat li l-Pjan jithaddem. Ic-censura tkun bl-aktar mod effikaci. Il-fondi li jkunu approvati minn Brussels biex jithaddmu fl-ezekuzjoni tal-pjan ma jinghatawx jekk ma jkunx hemm rizultat imkejjel u approvat minn Brussels u l-gvern Malti ma jkunx pogga s-sehem finanzjarju shih tieghu. Il-progress ta’ integrazzjoni ta’ Malta mal-Unjoni jintefa’ lura jekk il-Pjan ma jithaddimx u ma jirnexxiex. L-ekonomija llum Mela issa bdejna nipjanaw. Better late than never. Izda mhux biex niffacjaw, il-krizi ekonomika li ghandna illum. Le, ser nippjanaw ghal ghada. L-incertezza ‘l hawn fil-pajjiz gejja mill-fatt li l-gvern jghid haga u jaghmel, jew ma jaghmilx haga ohra. Ghandu problemi enormi llum li dwarhom mhu qed isir xejn u lanqas biss nammetuhom, izda bdejna nippjanaw bis-serjeta’ ghall-ghada. Mhux ghax konvinti, izda ghax mgeghla.

Lesti ghall-maltempata ohra?

Posted on 18.02.200208.09.2020 by SME Chamber

Il-Forum Mondjali
Din is-sena l-Forum Mondjali Ekonomiku – The World Economic Forum, il-Konferenza Annwali tal-kbarat tal-finanzi, tal-ekonomija u tal-politika internazzjonali li s-soltu ssir fl-iski resort ta’ Davos, fl-Izvizzera, saret minflokk fi New York, bhala att ta’ solidarjeta’ mal-vittmi tal-11 ta’ Settembru. Wiehed jista’ jimmagina x’sigurezza enormi kien hemm fi New York biex, l-ewwelnett ma jergax jigri dak li gara f’Davos s-sena l-ohra meta d-dimostranti ta’ kontra l-globalizazzjoni litteralment ghamlu gwerra lill-pulizija Svizzera, u t-tieni biex New York, wara l-frakass u t-tragedja li sofriet, ma tergax taqa’ fl-inkwiet u n-niket.

Il-konferenza tal-kbarat u tas-sinjuri fi New York qamet lis-Sindku ta’ New York $10 miljuni b’infieq extra fuq xoghol ta’ pulizija. Litteralment il-pulizija holqu hajt ta’ protezzjoni li kien impenetrabbli. Il-hotel fejn saret il-konferenza, l-famuza Waldorf Astoria, kienet mghassa b’4,000 pulizjott il-hin kollu. Iffacjati bil-forza massima ta’ sigurezza l-protestanti qaghdu lura. Fi New York wara t-tragedja ta’ Settembru ma kienx hemm post ghad-dimostrazzjonijiet vjolenti u l-pulizija ta’ New York kienet lesta ghal kollox. L-isforz enormi li sar mill-mexxejja ta’ New York irnexxa ghaliex jistmaw li aktar minn $100 miljun gew minfuqa fl-ekonomija tal-lokal bis-sahha ta’ din il-konferenza.

Gwerra ohra
Il-Forum Mondjali izda jibqa’ jissemma l-aktar ghac-canfira li taw lill-President George W Bush u wara t-theddida li faqqa dwar gwerra kontra pajjizi ohra. Kien ukoll zgur Forum spettakulari f’hafna aspetti. Mhux biss ghall-festi u l-parties fenomenali ghal 2,700 mistieden ta’ kwalita’, izda wkoll, u forsi l-aktar importanti ghal dak li ntqal fil-Forum. Il-forum xtarr dak li qal il-President Amerikan, George W Bush, f’diskors importanti li ta’ kull sena jaghmel il-President Amerikan, imsejjah State of the Union. F’dan id-diskors importanti George W Bush iddikjara li l-Amerika tqies li tezisti “allejanza tat-terrur”, “an axis of evil” li torbot lill-Iran, l-Iraq u l-Korea tan-North u li ghalhekk hemm gustifikazzjoni, skond il-President tal-Amerika, li l-Amerika tattakka lil dawn il-pajjizi bla avviz.

The World Economic Forum (WEF) li tlaqa’ fl-istess zmien li sar id-diskors tal-President Bush inhassdu b’din id-dikjarazzjoni. Ghax illum hi rikonoxxuta kullimkien li tajjeb jew hazin, d-dinja ekonomika trid mill-Amerika. Forsi ghal min jifhem kif tahdem id-dinja din mhiex xi haga gdida ghax wara kollox l-Amerika ilha l-magna ewlenija tal-ekonomija globali, izda illum aktar minn qatt qabel, specjalment wara l-waqa’ tal-Hajt ta’ Berlin, meta l-ggant amerikan jimxi, d-dinja timxi mieghu, meta jotor l-ghawg jinhass ma kullimkien. Ghalhekk il-kapijiet prezenti f’Manhattan inhassdu bil-kliem tal-President Amerikan. Ghax kif jista’’ jkun, bdew jghidu, li l-Amerika tiftah gwerra kontra tlett pajjizi u qiesu hadd ma jimpurtah. Stqarrija b’sahhita bhal dik fl-aktar diskors tal-policy importanti li jaghmel il-President tal-Amerika kull sena quddiem iz-zewg kmamar tal-Parlament Amerikan u muri dirett fuq it-televizjoni tad-dinja kollha u qiesu hadd ma jitniffes. Qiesu li l-forzi l-ohra politici fl-Amerika u l-gvernijiet fl-Ewropa u fil-kumplament tad-dinja qieshom m’ghandhomx say. Bush effetivament qed jghid “l-Amerika tmexxi, mela hi tiddeciedi”.

L-impatt ta’ gwerra akbar
Kif jistghu negozji u intraprizi mondjali b’investimenti ta’ biljuni ta’ dollari u gvernijiet ohra mad-dinja kollha li l-ekonomija taghhom tbghati bil-gwerer u bl-inkwiet kollu li jinqalghu kull meta d-dinja tkun iffacjata bil-gwerer, jibqghu, hekk, gallarija, meta potenza bhal Amerika tiddikjara gwerra, mhux kontra pajjiz bhall-Afganistan, izda pajjizi b’impatt ekonomiku bhal m’huma l-Iran, l-Iraq u l-Korea ta’ Fuq. Anka kieku l-attakk ikun biss fuq l-Iraq, l-impatt ta’ dan fuq id-dinja ekonomika jkun enormi. Mhux ta’ b’xejn allura li aktar mill-impatt tal-globalizazzjoni, li din is-sena l-World Economic Forum aktar ikkoncentra ruhu fuq din il-possibilita’. Il-globalizazzjoni ghada kwistjoni tahraq u l-argument ghadu ghaddej kif l-affarijiet ghandhom isiru ahjar u b’partnership bejn in-nies tal-business u c-civil society. Izda issa l-argument ewlieni hu t-theddida ta’ gwerra akbar minn dik tal-Afganistan.

Li hareg ta’ interess minn dan il-Forum, izda dejjem taht id-dell ta’ theddida li semma l-President Amerikan, hi li l-ekonomija Amerikana qiesu li ghaddielha x-xokk ta’ wara l-attakk tal-11 ta’ Settembru. Wara Settembru 2001 l-ekonomija Amerikana kienet intefghet fl-inkwiet u maghha dahhlet lill-bicca l-kbira tad-dinja, pero’ issa bdiet taqleb ghal ahjar. Mal-Amerika tibda terga’ tirranka d-dinja. Hu ghalhekk li kliem gdid dwar aktar gwerer wara ta’ l-Afganistan, u gwerrer ikbar ma’ pajjizi hafna aktar armati u organizzati, gabet twerwir fost il-kapijiet ta’ gvernijiet u ekonomisti u finanzjera fil-Forum Mondjali. Kif jista’ jkun qalu li l-Amerika wara li rat dak li gara wara l-attakki fuq l-Afganistan issa tipprepara ghall-attakki fuq il-Korea ta’ fuq, Fuq l-Iran u fuq l-Iraq minghajr ma tkejjel l-impatt fuq tant u tant pajjizi ohra?

Xmara ta’ dejn
Punt ferm importanti li hareg minn dan il-Forum hu l-inkwiet kbir li waqghet fih id-dinja minhabba d-djun kbar li qed igorru mhux biss il-gvernijiet fil-bicca l-kbira tal-pajjizi tad-dinja, kemm dawk suppost sinjuri u wkoll dawk li ghadhom lura, izda wkoll il-korporazzjonijiet multinternazzjonali, l-korporazzjonijiet privati kbar, u miljuni ta’ kumpaniji zghar fid-dinja kollha kif ukoll miljuni kbar ta’ konsumaturi mad-dinja kollha. Il-Forum sema kif il-Gappun, dak il-pajjiz suppost ekonomikament ggant, litteralment sploda meta splodiet il-buzzieqa kbira ta’ dejn. U hafna jahsbu li l-aghar fil-Gappun ghadu gej. Il-Forum jirrikonoxxi li llum l-ekonomija mondjali hi mgharqa taht xmara ta’ djun li d-dinja qatt ma rat bhala.

Aktar cara llum hi l-ispluzjoni tal-buzzieqa tad-dejn tal-Argentina. Dwar l-Argentina ghad irridu nisimghu aktar anke ahna f’Malta. Dan ghaliex il-Maltin iggwidati minn xi Stock Brokers, fl-opinjoni tieghi bla sens, poggew fl-Argentina somom kbar ta’ flus Maltin u llum effetivament dawn taru mar-rih. Ma nafx onestament kif dwar dan m’hawnx argument f’Malta waqt li nghoxew nitkellmu fuq il-problemi tal-bankini u tad-drenagg inixxi. Ili nsostni li l-Maltin jaghmlu zball goff li ma jsegwux dak li jsir fid-dinja. Zgur hu dnub enormi li jekk min jaghti l-pariri dwar l-investimenti tal-Maltin ma jkunx armat sewwa biex il-parriri li jaghti jkunu sodi. Zgur li l-Maltin ma kinux jaffordjaw jitilfu somom kbar ta’ flus fl-Argentina. U kemm kienu ezattament dawn is-somom?

Fil-Forum ta’ New York, l-Argentina holqot dibattiti mill-aktar shan. L-Argentina hi mera ta’ dak li jista’ jigri f’hafna pajjizi li minn ghalijhom kabbru l-ekonomija taghhom fuq il-buzzieqa tad-dejn, tad-deficit pubbliku imhallas bid-djun u taz-zieda fil-konsum kawzat mhux miz-zieda fil-produttivita’ izda bl-easy money li sabu l-konsumaturi b’zieda qawwija fid-djun tal-households u tal-konsumatur u bl-espansjoni tan-negozji li saret mhux bl-espansjoni tal-profitti minn zieda reali u konsistenti fil-bejgh, izda mit-tigbid ta’ aktar dejn mal-banek u aktar dejn mal-fornituri.

U Malta?
Xena tal-Argentina biss din? Gwaj biss tal-pajjizi barranin mifqughin bid-dejn? Xena biss ta’ pajjizi ohra ‘il boghod minna li Settembru 11 tefghahom fil-limbo u gwerra akbar kontra l-Korea, l-Iran u l-Iraq tghoddoshom u tisplodijhom?

Jew xena wkoll ta’ pajjjizna? Jew realta’ qrib hafna taghna aktar milli jriduna nahsbu dawk li verament jafu l-verita’?

Pajjizna, jghid x’jghid il-gvern u l-apologisti tieghu, jinsab f’ricessjoni ekonomika u mghobbi tilja dejn nobis. Pajjizna mghobbi bi problemi kull fejn thares. Allahares tfaqqa’ l-gwerra li jidher deciz dwarha l-President Amerikan, ghax maghmula taghha.

Malta qeghda f’maltempata u pajjizna qiesu qieghed f’bahar qawwi, izda l-kaptan jghid li hu bnazzi, il-bahrin ghadhom jixxalaw u l-avviz tat-temp jghid li gejja maltempata hafna akbar.

Imma l-kaptan mhux inkwetat.

Partnerships bejn l-imsiehba socjali

Posted on 11.02.200208.09.2020 by SME Chamber

Il-Hajt ta’ Berlin
Dak li gara nhar il-Hamis fl-MCESD
jinkwieta hafna li jixtiequ jaraw ix-xena tar-Relazzjonijiet industrijali ta’
pajjizna tinbidel. M’hemm l-ebda dubju li ghad ghandna nies kemm fuq in-naha
tal-employers kif ukoll fuq in-naha tat-trade unions li jaraw id-dinja b’mod
mill-aktar imtappan. Qiesna ghadna fid-dinja ta’ qabel il-waqa’ tal-Hajt ta’
Berlin. Illum id-dinja nbidlet. Inbidlet aktar wara l-waqa’ tat-Twin Towers
fil-11 ta’ Settembru. Malta m’hiex maqtugha mid-dinja. Ir-retorika tal-bierah
m’ghadiex tghodd. Pajjizna hu zghir wisq biex ma naqdfux ‘il quddiem anke qabel
jaqdef haddiehor.



Qabel ma waqa’ l-Hajt ta’ Berlin id-dinja kienet ghada wisq tahsibha f’termini ta’ “ahna” u “huma”. Matul il-perjodu li kien jirrenja l-Kommunizmu fuq naha u l-Kapitalizmu fuq in-naha l-ohra l-hsieb qiesu li kien iddominat minn “ahna” u “huma”. Jekk titkellem favur l-ekonomija tas-suq u favur l-intrapriza kont tkun ittimbrat Kapitlaist, li f’ghajnejn hafna kelliema ghall-haddiema kien timbru ikrah wisq. L-istess in-naha l-ohra. Jekk titkellem wisq favur il-gustizzja socjali u d-drittijiet tan-nies tax-xoghol kont bilfors ahmar, Kommunist. Il-waqa’ tal-Hajt ta’ Berlin fl-1989 bidlet hafna minn dan kollu. Wara l-1989 sar bhal speci moda li titkellem favur l-intrapriza u favur it-twettiq tal-principji tal-ekonomija. L-ekonomija l-ewwel. “It’s the economy stupid”, tiftakruha din? Bhal dejjem kien hawn min mar fl-estremita’ u bdew jitfasslu policies li haduna lura ghal zmien Adam Smith, il-fundatur tal-istudji ekonomici, li verament kien jemmen li l-ekonomija tigi l-ewwel. Ir-rizultat kien li f’hafna pajjizi l-aktar fl-Amerika ta’ Reagan u l-Ingliterra ta’ Thatcher u wara l-kapitalizmu beda juri l-wicc ikrah tieghu u intesew hafna mill-principji, li wara t-tieni gwerra dinija kienu gabu gustizzja socjali accettabbli fil-pajjizi Ewropej u industrijalizati. Globalizazzjoni Il-Kapitalizmu still ta’ Thatcher willed il-globalizazzjoni. Dan hu l-process fejn il-principji tal-ekonomija jikmandaw u l-ispecjalizazzjoni marret fuq skala mondjali. Effettivament kienet tfisser tipproduci fejn jaqbel, tbiegh bl-orhos u suppost li l-kumplament, jigifieri xoghol u gustizzja socjali, kellu jirrizulta. Nafu llum li dan ma sarx u li d-dinja gusta ma tahdimx hekk. Twieled il-moviment anti globalizazzjoni u l-policies ala Thatcher bdew jitwarrbu. Bdejna nitkellmu b’lingwa gdida u bdew ukoll jithaddmu policies godda f’hafna pajjizi li nehhew l-estremizmi tat-Thacherizmu u regghu bdew idahhlu l-elementi importanti tal-gustizzja socjali. Blair fl-Ingliterra beda jhaddem policies imsejha the Third Way. Effettivament dawn huma policies li filwaqt illi jkomplu jpoggu quddiem nett il-principji ekonomici jaghtu wkoll importanza kbira lid-distribuzzjoni ekwu tal-gid b’modd illi tissahhah u mhux titkisser il-gustizzja socjali. Mhux process facli dan izda bdew jidhru r-rizultati. Twin Towers Wasal Settembu 11, 2001 u l-waqa’ tat-Twin Towers. Id-dinja bhal qiesu stembhet li tezisti firda gdida bejn pajjizi fqar u abbandunati tant li lesti jmorru ghall-estremizmu u t-terrorizmu. Il-pajjizi l-kbar bdew jistembhu ghall-fatt li d-dinja riedet bilfors taqbad rotta ohra. Mhux aktar ir-rotta tal-kapitalizmu sfrenat u tal-globalizazzjoni akkost ta’ kollox izda ta’ pjanifikazzjoni fuq bazi ta’ principji ekonomici u gustizzja socjali. Il-Professur Klaus Schwab, il-fundataur u President tal-World Economic Forum, isostni bir-ragun, li “waqt li s-settur ekonomiku ghandu l-hila li jgholli l-livell tal-ghixien u li jkattar l-kwalita’ ta’ hajja, huwa biss il-gvern li ghandu l-hila u li jirregola u jsawwar il-gustizzja. It-tkattir ekonomiku u l-gusitizzja huma aktar iva milli le, komplimentari, pero’ huma r-responsabbilta’ ta’ setturi differenti tas-socjeta’”. Dan ifisser li wiehed m’ghandux jistenna li l-imprendituri billi jipprovdi x-xoghol u jkattar il-gid u jgholli l-livell tal-hajja u l-kwalita’ tal-hajja, ser johloq ukoll il-gustizzja socjali. Il-gustizzja jrid johloqha l-gvern. Il-gvern ma jfendiex wahdu. Jrid min isusu u min jimbuttah. Ghalhekk taghmel sens it-teorija li tohrog minn dan kollu. Din it-teorija tghid: il-gid komuni jkun imhares l-ahjar billi jissawwar partnership reali bejn il-gvern, is-settur privat u societa’ civili. Dan ifisser li pajjiz modern irid johloq l-istruzzjonijiet li jaghmlu dan kollu possibli. Pajjiz modern irid isib mezz kif jibni l-kollaborazzjoni u l-koperazzjoni bejn l-imsiehba socjali l-aktar importanti fis-socjeta’. Minghajr dawn il-partnerships, socjeta’ moderna tbghati biex izzomm ir-ritmu ta’ zieda konsistenti fir-rata tat-tkattir tal-gid filwaqt li tkompli issahhah u tizvilluppa l-istruttura tal-gustizzja socjali. M’hemm l-ebda dubju li l-pajjiz li jirnexxielu jibni dawn il-partnerships jgawdi minn era gdida ta’ tkattir tal-gid u tal-prosperita’ ghaliex, hu f’atmosfera ta’ paci fir-relazzjonijiet socjali li l-gid u prosperita’ tikber. F’pajjizna Il-konflitt igerrex. Il-hitan l-antiki ta’ naha fuq banda u l-ohra fuq il-banda l-ohra tbezzaghha. Pajjizna llum qed jizloq lura lejn l-antik. Jien kont ktibt, fil-konfront tal-White Paper dwar ir-relazzjonijiet fuq il-post tax-xoghol u sejjahtilha White Paper tal-bierah. Ghidt ukoll li illum u ghada jrid jinbena fuq il-partnership bejn limsiehba socjali. Dak li gara l-gimgha l-ohra ma ghaggibni xejn. Nghid il-verita’ stennejtu. Inhoss li l-MCESD hu l-istituzzjoni li tista’ twassal ghall-kollaborazzjoni u koperazzjoni li fuqhom jista’ jinbena l-partnership. Pero’ ghadna lura. Irridu hafna u hafna aktar bona volonta miz-zewg nahat. Id-dnub hu li zmien x’nitilfu m’ghandniex. L-ekonomija Maltija qeghda fi stat ikrah kif ili nsostni gimgha wara gimgha. Jiena nifhem li iffacjati bit-theddida ta’ qaghad u licenzjamenti ta’ haddiema li l-Unions ma jafdawx u jibzaw mill-proposti tal-employers. Nifhem ukoll ghaliex l-employers qed jitwerwru minn kull proposti li zzidulhom l-ispejjez. Fil-pajjizna hawn nuqqas ta’ fiducja kbira. Pero’ hu ezettament illum li jrid ikollna l-kuragg li nahsbu b’idejat godda. Ikun gwaj ghalina jekk nibdew nahsbu differenti meta nkunu diga’ tikissirna. Inkunu kbar jekk nammettu li l-ekonomija Maltija mghaffga. Li biex infiequ irridu nigbdu habel wiehed. Li dan jista’ jsir jekk nahdmu biex nibnu partnerships reali ta’ kollaborazzjoni u koperazzjoni li jkattru l-gid u l-gustizzja ghalina lkoll. Dan hu l-argument l-aktar importanti li ghandu jokkupana lkoll. Dak li gara wara l-waqa’ tal-hajt ta’ Berlin u wara l-waqa’ tat-Twin Towers, ghallem lid-dinja l-importanza li l-gvern, c-Civil Socities u d-dinja tal-business jahdmu flimkien. F’pajjizna din il-lezzjoni jridu nitghallmu wkoll. L-argumenti tal-gimgha l-ohra juru li jonqosna hafna biex nifhmu dan. Zmien hafna m’ghandiex. Irridu ghalhekk nibdew nibnu mill-lum.

Buzzieqa ta’ Dejn

Posted on 04.02.200208.09.2020 by SME Chamber

Awash with debt
L-ekonomija Maltija llum pogguta fuq
buzzieqa enormi ta’ dejn. Id-dejn nazzjonali lahaq cifri li sa ftit ta’ snin ilu
kienu immaginabbli. Izda l-buzzieqa mhux biss tad-dejn nazzjonali. Il-buzzieqa
hi hafna akbar minn hekk ghaliex hi buzzieqa li tifrex u ssostni l-ekonomija ta’
Malta kollha. Bl-ingliz nghidu li Malta “is awash with debt”. Id-dejn rikibna:
negozji privati kbar u zghar, minn kull settur, korporazzjonijiet tal-gvern u
l-gvern innifsu, flimkien ma eluf kbar ta’ konsumaturi u households Maltin. Mhux
hekk jahdmu l-ekonomiji moderni hawn min jghid? Le, mhux hekk. Dejn li jirrelata
mat-tkabbir attwali tal-ekonomija ta’ pajjiz, iva. Dejn li jsostni ritmu
ekonomiku artificjali, le. It-tkattir ekonomiku jrid ikun reali u sostnut
miz-zieda fil-produttivita. Meta t-tkattir jkun sostnut biss b’estenzjoni ta’
aktar dejn dan ikun hazin. Meta l-perjodu ta’ tkattir mghobbi u mhallas bid-djun
jittawwal sena wara sena, bhal ma gara f’Malta f’dawn l-ahhar snin, il-pajjiz
jiffacja krizi li mhux facli tohrog minnha.



Dan hu dak li ghandna f’Malta llum. U hi sitwazzjoni li qed tkompli tagrava. Meta l-ekonomija Maltija kienet tidher li qed tikber, fil-fatt hafna minn dak li kien jidher bhala tkattir kien tkattir finta, ghaliex imhallas biss mid-dejn. Jigifieri meta d-dejn ma jkunx qed jintuza biex ihallas attivita’ ekonomika li thalli warajha aktar holqien ta’ gid, id-dejn ma jkunx ghajr johloq dehra ta’ tkattir ekonomiku. Fil-fatt jkun johloq biss nefha. Buzzieqa. X’inhu jigri f’pajjizna Ha naraw sewwa x’inhu jigri f’pajjizna. L-esportazzjoni niezla. Il-qliegh mit-turizmu niezel. Ix-xoghol fil-Freeport qed jonqos. Il-bini ta’ Malta bhala centru finanzjarju, waqaf. L-intraprizi barranin stabbiliti’ f’Malta mhux izzommu il-profitti li jaqghilu hawn, f’pajjizna. Il-Maltin baqghu johorgu flushom ‘il barra u l-kampanja tal-gvern biex dan il-vojt jimtela’ minn flus ta’ Maltin li jgibu flushom minn barra lura f’Malta, ghad iridu inkejluha. Investiment gdid minn barra ma jidhirx li qed jigi. Il-Prodott Gross Nazzjonali ta’ pajjizna qed jonqos. Ilna ma naraw il-Prodott Gross Nazzjonali jonqos is-snin il-kbar. L-istess il-Prodott Nazzjonali. Mhux biss naqas ir-ritmu tat-tkattir, l-iskuza li sab min semma’ s-slow down, le, ghad-dirittura l-GDP u l-GNP qed jonqsu; niezla ‘l isfel, mixjin b’lura. Ic-cifri statistici juru li dak li l-aktar li jghodd biex f’qasir zmien il-GDP jerga’ jibda jikber b’mod regolari mhux hemm: m’hemmx zieda fil-materja prima’, m’hemmx zieda fis-semi manifatturat, m’hemmx zieda fil-makkinarju u l-kapitali ghall-industrija, m’hemmx zieda fil-booking tat-tour operators f’Malta. Jigifieri c-cifri ppublikati mill-Ufficcju Nazzjonali tal-Istatistika qed juru dak li ilhom juru, tlett xhur wara tlett xhur ghal tmintax – il xahar shah, tnaqqis wara tnaqqis. Il-figuri hziena tal-lum jindikaw ir-rizultati hziena ta’ tlett xhur ohra. Ilna issa sejrin hekk. Negozji Maltin L-imprendituri, l-aktar dawk li jemmnu lil min jghidilhom li kollox sewwa u li l-fejqan qieghed wara l-kantuniera, jibqghu ghaddejjin. Kif? Jiddejnu. Jaqghu lura fil-hlas lill-fornituri taghhom: jigifieri jiddejnu minn ghand min jixtru. Jgebbdu aktar id-dejn li ghandhom mal-Banek Kummercjali. Kif qal il-boss tal-HSBC, Tom Robson, hawn min ukoll jiddisinja accounts kuluriti biex ikun jista’ jkattar il-livell ta’ dejn mal-Banek. Hawn min ukoll jaqa’ lura fil-hlas tal-pagi. Hawn negozji kbar u zghar li m’ghandhom l-ebda cans li jhallsu d-djun li ghandhom. Hu mirkalu kif jirnexxielhom itellghu tant djun ma’ bank wiehed, ma bank iehor, mal-gvern, mal-kredituri taghhom u qiesu ma jigri xejn. Nindunaw biss meta tfaqqa’ xi wahda bhal tal-Price Club. Qiesu kullhadd rieqed. Nies jiddejnu ma’ dan, jiddejnu mal-iehor, jiddejnu mal-banek u qieshom mhux huma. U wkoll qiesu min iddejjinhom stordut. Kieku dawn kienu ftit u fuq zmien qasir, kieku forsi mhux tant problema. Aktar u aktar jekk id-dejn kollu jista’ jinfeda hekk kif progett jew transazzjoni, hi x’inhi, titlesta u jidhlu flus godda ghal kulhadd. Izda n-negozji li qeghdin fil-buzzieqa tad-dejn huma hafna u hafna u l-bicca l-kbira minn negozji li qeghdin f’dan l-istat m’ghandhomx cans li jinqalghu. Sa ftit ilu xi negozji inqalghu ftit ghax sabu flus li qalghu extra jew ghax marru tajjeb bil-bejgh ta’ assi li kellhom fuq l-iStock Exchange jew ghax bieghu proprejta’ li kienu xtraw bi prezz irhis snin qabel. Illum dawn is-safety values qed jisparrixxu. Il-valur tal-art ma baqax tiela’ kif tela’ bejn il-1991 u l-1998. Barra minn hekk il-pizzijiet u l-imghaxxijiet tal-banek illum jikluk. Per ezempju, art li nxtrat mitt elf lira bid-dejn sena ilu, din is-sena trid tinbiegh Lm110,000 biex tibqa’ bl-istess prezz. Ma dan trid izzid it-taxxi. Il-prezz f’hafna kazi mhux jitla’ biex ikopri l-imghaxx u t-taxxi. Dan barra li s-suq mifqugh. Ghax meta hafna negozji f’daqqa jkollhom problemi, kulhadd jfittex l-istess soluzzjonijiet. Kollha jippruvaw jtajjru l-istock li jkollhom bl-irhis. Kollha jippruvaw jbieghu xi bicca art jew jippruvaw jwillu xi hanut jew xi post. Meta kapital x’issarraf ma jkollokx izda, r-rizultat hu aktar dejn. Meta n-negozju jkun hazin, issodd it-toqba ghal ftit zmien biss u wara aktar dejn. Tonfoh dejjem aktar il-buzzieqa. Dejn tal-familji Illum sfortunatament din l-istorja tad-dejn rikbet bil-kbir ukoll lil hafna familji u households Maltin. In-numru ta’ familji Maltin midjunin wahda sewwa huwa kbir enormi. Hafna minn dak li kien jidher bhala “boom” fis-snin disghin kien imhallas minn consumer credit ta’ livell li Malta qatt ma rat bhalhom qabel. U hawn gara l-istess bhal tan-negozji. Hafna household kienu ghamlu capital gains billi raw xi shares li kellhom fuq l-iStock Exchange joghlew jew ghax bieghu xi bicca art, jew sempliciment ghax qalghuha tajjeb b’job extra jew b’xi negozju barra il-main job. Bhan-negozji li kienet giethom wahda tajba u kabbru ghax hasbu li l-gid ser jibqa’ gej regolari, hafna households ukoll hasbu li l-bonanza ser tibqa’ gejja. Meta waqfet baqghu jghixu bl-istess ritmu ta’ spejjez billi bdew jiddejnu. Hafna giethom komda li jiehdu overdraft, jhallsu bin-nifs ghal kollox, juzaw credit cards ghal wahda, tnejn u anke tlieta. Il-livell ta’ dejn li ghandhom illum il-Maltin privati wkoll hu l-oghola li qatt kellna. Il-generazzjoni zghazugha b’mod partikolari drat tuza l-credit cards u tixtri llum b’li trid taqla’ ghada. Issa l-qliegh naqas kullimkien. Issa hawn dan il-krib kollu. Kulhadd jittama li dalwaqt ir-rota ddur u din ir-rota ma ddurx ghax l-ekonomija Maltija qeghda fi gwaj kbir. Irid l-ewwel jissewwa l-gwaj biex il-gid jerga’ jibda gej. Jekk le, inkomplu nonfhu l-buzzieqa tad-dejn. Jekk tinfaqa’ Mela, l-ekonomija kollha kemm hi qed tiddejjen dejjem aktar ma’ barra. Ir-riservi barranin li jaghmlu tajjeb ghal dan id-dejn dejjem nizlin. Il-gvern tal-pajjiz jahdem b’deficit, bit-telf jigfieri, u jaghlaq il-kotba billi jiddejjen aktar. Biex jlahhaq man-nefqa pubblika li dejjem tikber, il-gvern mhux biss jiddejjen aktar izda jintaxxa lin-nies u lin-negozji aktar. Dawn b’anqas flus fil-but jew jonfqu anqas jew jiddejnu aktar. Il-korporazzjonijiet tal-istat – Tarznari, Water Corporation, Enemalta, Freeport, AirMalta, Sea Malta, nista’ nsemmihom kollha, mobbighijin tilja dejn nobis. Il-kumpaniji privati – servizzi, hotels, fabbriki, retailers, huma aktar iva milli le, mghobbijin bid-dejn. Maghhom issa hawn eluf kbar ta’ familji Maltin. L-ekonomija mhux tikber. Qed taqa’ lura u m’hemmx dehra li tirpilja. Buzzieqa kbira. Alla jilliberana li ma tisplodiex. Qiesna qeghdin fuq ajruplan b’time-bomb aboard.ma nafux meta ser tisplodi. Izda m’hemmx recession! Skond it-text books kollha tal-ekonomija Malta hi kaz car ta’ recession ekonomika. Izda ara ma tghidx! Issa zdid iehor li jghid li hu perikoluz li ssemmi recession. Tal-biki!

L-ekonomija Maltija fil-periklu

Posted on 28.01.200208.09.2020 by SME Chamber

Ghan-nizla
L-ekonomija ma tridx taf. Xahar wara xahar,
l-Ufficju Nazzjonali tal-Istatistika johrog set ta’ statistika wiehed wara
l-iehor b’sinjali cari kollha f’direzzjoni wahda, dik il-hazina. L-isfel. Izda
haga tal-ghageb f’pajjizna l-ekonomija taghna mhux news. L-importanti huma
l-hrejjef l-ohra li min irid jaljenana jistordina bihom.



Ic-cifri tal-ekonomija m’humiex numri tal-lottu. Jitilghu biex inharsu lejhom izda bla valur jekk mhux ghar-rebbieh. Ic-cifri tal-ekonomija huma bhal mera. Dak li jidher fihom hu dak li hu. Ikrah jew sabih, hu dak li hu. Issa c-cifri ilhom juru stampa hazina. U mhux hazina darba. Hazina u qed tiddeterjora. L-ahhar cifri li hargu huma dawk dwar il-kummerc ta’ Malta ma’ barra minn Malta ghall-ewwel ghaxar xhur tas-sena 2001 u ghax-xahar ta’ Novembru 2001. Ghal darba ohra cifri li juru l-inkwiet li hemm fl-ekonomija ta’ Malta. Ghidtha bla tlaqliq u nerga’ nghidha ghax ma kkonvincieni hadd bil-kuntrarju. L-ekonomija Maltija qeghda f’ricessjoni. U mhu qed isir xejn biex il-pajjiz jinqala’ minnha. Li gab bhala argument kuntrarju min rid bhal speci jirredikola dak li ili nghid jien hu li il-qaghad f’pajjizna mhux qed jizdied kif suppost isir meta ekonomija tkun fi stat ta’ ricessjoni. L-ewwelnett jien diga’ spjegajt li stat ta’ ricessjoni f’ekonomija moderna mhux bilfors ifisser dipressjoni. Anzi fejn l-istrutturi huma adatti ricessjoni taf tinbidel ghal ahjar fi ftit xhur. Basta jittiehdu mizuri tajbin u fil-waqt. Ezempju car hu dak li qed isir fl-Amerika. L-Amerikani jafu jhaddmuha l-ekonomija tas-suq. Ma joqghodux jghajjru perikoluz lil min jindika l-istat hazin li tkun qalbet fih l-ekonomija. Le, fl-Amerika u f’pajjiz fejn l-ekonomija tas-suq moderna tahdem sewwa u hi mifhuma, l-awtoritajiet jiccaqalqu mal-ewwel. Jiehdu l-mizuri fil-pront biex l-aghar ta’ ricessjoni, jigifieri zieda qawwija fil-qaghad, ma jigriex, u l-aghar jghaddi malajr. Izda mhux f’Malta. Le, f’Malta nafu li l-ekonomija ghandha problemi serji fl-istruttura taghha. Nafu li jridu jsiru bidliet adatti. Nafu li jekk ma nibdluhomx l-ekonomija taghna tibqa’ fl-isqaq. Nafu li hu sqaq li minnu jekk lill-ekonomija ma ntuhiex ftuh gdid bilfors li trid timxi b’lura biex tohrog minnu. Spjegajt dan f’artikli ohra xhur ilu. Issa la l-ftuh b’investimenti u inizjattivi godda u b’ristruttura serja li johloq opportunitajiet godda ta’ xoghol ma sarx, l-ekonomija miexja b’lura. Il-qaghad tiela’ wkoll u ser ikompli jitla’. Il-livell tal-qaghad Il-livell tal-qaghad f’Malta mhux dak ta’ ekonomija li qeghda f’ricessjoni li qed tihzien ghar-raguni ovja: ghax il-gvern u s-settur pubbliku, u sa certu punt il-privat ukoll, jzomm in-nies jahdmu akkost li jitilfu. Fis-settur pubbliku hemm telf kbir. It-telf tal-gvern jidher fl-izbilanc tad-deficit pubbliku. Jidher wkoll fil-livell gholi ta’ sussidji li jinghataw lill-korporazzjonijiet pubblici u l-habi li jsir fejn il-gvern hu fi stat ta’ monopolju. Habi ta’ nies mhux utilizati sewwa li jirrifletti f’telf u sussidji. Izda anke fil-privat hemm intraprizi kbar li jzommu livell gholi ta’ impjieg aktar milli jifilhu ekonomikament ghax jew jibzghu mill-Unions jew jibzghu mill-gvern jew ghax ghandhom monopolji fis-suq. Dejjem imbaghad jaghmel tajjeb ghaz-zejjed il-konsumatur ghax ikollu jhallas prezzijiet ghola. Ma rridx niftiehem li allura n-nies ghandhom jintefghu ‘l barra. Allahares. Li qed nghid hu li ekonomija li tahdem sewwa jkollha strutturi adatti biex l-intraprizi jahdmu b’mod efficjenti u kompettitiv u s-suq tax-xoghol jkun flessibbli bizzejjed biex in-nies ma jibqghux maqbuda fejn m’hemmx qliegh izda jghaddi ghall-impjieg f’intraprizi fejn hemm il-qliegh u prospetti ta’ investimenti godda u tkabbir. Qed nghid ukoll li billi l-gvern jghatti bl-gharbiel, kif jghidu u jahbi l-qaghad b’daqshekk ma jfissirx li l-ekonomija qed tahdem sewwa. Dan bhal meta ghandek it-tank tal-petrol fuq ir-reserve u l-arlogg jurik li hu full. L-iblah joqghod fuq meter bhal dan. Strutturi hziena F’ekonomija efficjenti l-gvern johloq dawk l-istrutturi biex il-haddiem jkun ‘employable’ matul il-karriera tax-xoghol kollha tieghu. F’pajjizna dan hu possibbli. Izda mhux qed isir. Ghax mhux qed isir qed naharbu mill-verita’. Nghattu l-ghawg bis-sussidji. Nibzghu mill-kompetizzjoni. Il-gvern jiddejjen dejjem aktar akkost ta’ kollox. Hekk kif l-ekonomija maqbuda fi sqaq tibda miexja b’lura bhal ma qed taghmel ta’ Malta, l-gvern jkompli jghodos fl-inkwiet. Il-Budget deficit jkompli jikber. Ma jista’ qatt gvern ifejjaq lilu nnifsu meta l-ekonomija tkun marida. Hi biss ekonomija b’sahhitha li tfejjaq id-deficit tal-gvern. Ekonomija f’ricessjoni zzid l-gwaj lill-gvern u l-gwaj tal-gvern izomm l-ekonomija milli tohrog mir-ricessjoni. Min irid ikun onest jaf li l-ekonomiji serji hekk jahdmu. Cifri koroh Dawk li c-cifri ekonomici jafu jaqrahom, jarawhom kollha. Mhux jaraw ic-cifri biex ifittxu c-cejca. Le, min hu serju jarhom sewwa. Iqabbilhom sett ma sett, u tlett xhur ma tlett xhur. Meta wiehed jistudja c-cifri ekonomici ta’ Malta ghal dawn l-ahhar 18 –il xahar jaf li l-ekonomija Maltija qeghda fil-gwaj. Ic-cifri nazzjonali jixhdu dan u jixduh ukoll ic-cifri tan-negozju tal-korporazzjonijiet kemm pubblici kif ukoll privati. Jixduh ic-cifri tal-kumpaniji privati kbar u zghar. Jixhduh il-banek kemm, is-Central Bank kif ukoll il-Banek Kummercjali. Jixdu kull min qieghed fin-negozju, hu x’inhu l-qasam. Jibqghu jichduh biss l-apologisti. U haga tal-ghageb kemm hawn minnhom. Dak ghax il-paga tieghu gejja minn hawn u ahjar jintghogob. Dak li qieghed fuq ma nafx kemm il-bord u ahjar jaghlaq halqu. L-iehor ghax gmielu jithallas ta’ studji u rapporti. L-iehor ghax imhallas specifikament biex jfahhar u jiftahar. L-iehor ghax jgholu l-“ispinning” is-sistema l-gdida ta’ kif tinfluwenza lin-nies bi xejn. Izda dan kollu ma jkaddadx is-sewwa. Kif jghid il-Malti, z-zejt dejjem jitla’ f’wicc l-ilma. Is-sewwa Is-sewwa hu li l-ekonomija Maltija marida u l-medicina li titfejjaq m’hiex tinghata. L-ahhar cifri tal-NSO juru li l-esportazzjoni kompliet nizla b’rata allarmanti. Is-summary li qed nghati hawn ta’ dak li deher fl-ahhar rapport tal-NSO juri dan bic-car. Esportajna anqas kwazi fis-settur kollha. Issa lanqas ghadhom iwahhlu fl-ST Microelectronics, qiesha din l-akbar gawhra ta’ Malta, tahti tal-gwaj. Le, issa m’hemmx aktar kwalifika. Kompliet tonqos ukoll l-importazzjoni ta’ makkinarju. Kompliet tonqos l-importazzjoni tal-materja prima u tas-semi manifatturat li jintuza fil-produzzjoni industrijali. Kompliet tonqos ukoll l-importazzjoni tal-prodotti tal-konsum. Naqset l-importazzjoni ghall-konsum f’Novembru, x-xahar ta’ qabel il-Milied, meta normalmet l-importazzjoni titla’. Fil-periklu In-nuqqas fl-importazzjoni jirrifletti, t-tnaqqis fl-esportazzjoni. Tonqos illum l-importazzjoni, tonqos ghada l-esportazzjoni. Ilna sejrin hekk aktar minn sena. Tonqos l-esportazzjoni, jonqos il-qliegh minn barra. Jonqos il-qliegh, jonqsu l-flus fl-idejn. U terga’ tonqos l-importazzjoni. Cirku vizzjuz. Cirku perikoluz. Aktar ma jghaddu x-xhur aktar il-krizi tikber. F’nuqqas ta’ investimenti godda u firxa gdida dinamika fl-ekonomija d-direzzjoni tibqa’ l-istess: ‘l isfel. L-ekonomija Maltija llum hi f’periklu serju. U ara ma tghidx il-verita’ ghax jghidulek perikoluz.