Is-sidien Maltin ilhom f’irtirata shiha u b’pass dejjem
aktar mghaggel sa mill-1976, minn meta ddahhlet, l-IRA, l-Industrial Relations
Act. Issa l-ERA litteralment twaqqa lis-sidien tal-intraprizi Maltin
ghall-warrani.
Il-lum fl-ekonomiji moderni il-ligijiet jinkitbu
mill-lenti tal-intrapriza. Mhux mill-lenti tas-sidien jew mill-lenti
tal-haddiema. Mill-lenti tal-intraprizi. Jigifieri, x’ghandu jsir jew ma jsirx
biex l-intrapriza li minnha jrid jiekol kulhadd, sidien, managers u haddiema,
fornituri, kredituri u kunsumaturi, ma tmutx u tibqa tikkompeti u tiffjorixxi
f’qasam fejn l-element uman u socjali ma jkunx inferjuri ghall-ebda ghan iehor.
Kien hazin meta l-ligijiet kienu jinkitbu biss biex jiddefendu lis-sid. Izda hu
daqstant hazin meta l-ligijiet jinkitbu fl-‘interess” biss tal-haddiem. Ghamilt
il-kelma “interess” bl-inverted commas ghaliex l-interess veru tal-haddiem ikun
mhares meta l-interess tal-post tal-impjieg ukoll ikunu mharsa. Ma jiswa xejn li
wiehed jkollu salarju tajjeb, kundizzjonijiet tajbin u kumdita fix-xoghol meta
intrapriza tfalli. Insaqqsu llum lill-haddiema ta’ Portanier x’jippreferu jekk
hux aktar kumdita’ jew xoghol.
Ix-xoghol
L-aqwa kundizzjoni li
haddiem ifittex hi s-sigurezza fl-impjieg. Dan jghodd l-aktar ghal minn ikun qed
jikber, ghal kapijiet tal-familji li jkunu ghadhom ikabbru u ghal dawk kollha
b’impenji ta’ hlasijiet ma banek u ohrajn. Illum anke perijodu qasir ta’
unemployment ikissrek. Ahseb u ara meta l-qaghad ikun fit-tul. Aktar u aktar
meta l-ekonomija generali ma tkunx sejra tajba u l-impjiegi alternattivi jkunu
skarsi. Il-holqien tal-impjieg u s-sostenn tal-impjieg ghandu jkun primarju.
Meta haddiem ma jkollux xoghol, jew jitlef ix-xoghol, ikun mcahhad mill-ghola u
l-aqwa kundizzjoni . F’pajjizna x-xoghol ma jaqax mis-sema. Iz-zmien ta’ “ahleb
guz”, meta Malta kellha Prim Ministru li l-hin kollu jivvinta kif johloq
ix-xoghol u jgib il-flus biex ikun jista johloq aktar xoghol mall-gvern u
fis-settur pubbliku, ghadda u ma jigi lura qatt. Id-dinja imbiblet u Malta
wkoll. Il-lum ix-xoghol mahluq mill-gvern jonqos jista u mhux jizdied.
Xoghol mal-Privat
Ghada aktar mill-lum ix-xoghol ser ikun dejjem
aktar ipprovdut mill-privat. Ghada aktar mill-lum ix-xoghol ser jinstghab
fl-intraprizi zghar fejn ir-relazzjonijiet tax-xoghol huma differenti minn dawk
li jeziztu fl-intraprizi kbar. Jibqa’ jkollna ntraprizi kbar, allahares le,
pero’ ser imbghatu dejjem aktar biex ingiebu lejn pajjizna nvestiment barrani
gdid biex noholqu f’Malta intraprizi kbar. Ser insibuha wkoll dejjem aktar iebsa
li noholqu korporazzjonijiet kbar bhal Maltacom, Enemalta, dockyards, HSBC’s,
BOV’s etc. L-intrapriza f’Malta ser tkun dejjem aktar ta’ sidien privati.
L-intrapriza Maltija ser tkun dejjem aktar dik li tkun hafifa, efficcjenti u
kapaci tikkompeti. Hekk kif il-gvern qed izzarma l-protezzjonijiet kollha wahda
wara l-ohra li kienu jsostnu lill-imprenditur Malti mill-kompetizzjoni sfrenata
u mid-dumping li jaqa fuqna minn barra, l-uniku haga li tibqa zzomm l-intraprizi
Maltin ghaddejjin u jzommu livell ta’ impjieg xieraq hi
l-kompetitivita.
Jekk in-negozji Maltin f’kull qasam – manifattura,
biedja, telecommunications, banek, lukandi, hwienet, distribuzzjoni,
kostruzzjoni, servizzi, transport, tiswijiet, portijiet, Ajruport, avjazzjoni
kullimkien, ma jkunux kompetittiv ghall-ahhar ser ibghatu. Min jahdem ghal rasu,
min ghandu negozju, minn ghandu fabbrika, garaxx, hotel, workshop, hi x’inhi
mhux ser jibqa jikkompeti fit-tul meta s-sonza titlaq. Jekk ma jahdimx bl-anqas
pizjiet, bl-aktar support u bl-aktar mod kompetittiv.
Jien ma nafx kemm
certi drawwiet u kundizzjonijiet ser inzommuhom fis-snin li gejjien.
L-intraprizi li llum isostnu lilhom innifishom taht xi forma ta’ protezzjoni
trid tahseb minn issa kif ser tghix minghajrhom. Xoghol il-gvern illum suppost
hu li jara kif ma jghabbix aktar pizijiet fuq l-intraprizi Maltin u kif jibdel
dak kollu li b’xi mod ixekkel l-intrapriza privata u li jiskoragixxi
l-investituri privati Maltin milli jkabbru u joholqu aktar
xoghol.
Ristrutturar
Dan hu li jfisser ristrutturar. Hafna nies din
mhux qed jifhmuha. Ristruttura tfisser “think first, think business’ ghidt
f-artiklu iehor. Ristruttura tfisser tibdel u taddotta dak kollu mehtieg biex
intrapriza tkun aktar kompetittiva fuq perijodu itwal. Mhux ghal jumejn, jew
ftit xhur sa ma tinqala minn sitwazzjoni hazina. Li tirriforma ghat-tul. Li
tnehhi s-sonza u l-fsied li qabel kienu jsostnu l-intraprizi. Dawk li llum qed
jitkellmu minn fuq l-kaxxi tat-TV fuq free movement of people, free movement of
services, free movement of goods, u ma waqghetx zokorthom fl-intrapriza u
fin-negozju jaqblilhom jifhmu sew x’inhuma jghidu. Li taghmel l-intraprizi aktar
kompetittivi hu xoghol iebes hafna. Mhux kwistjoni ta’ paroli. Mhux kwistjoni
ta’ Ministru jippriedka u jparla imbaghad nghaddu ligijiet u nintroducu sistemi
li aktar johonqu, jghabbu u jaqtghu n-nifs.
L-ERA hi bad news ghas sid
l-intrapriza z-zghira u ghall-intraprizi tal-familji Maltin. L-ERA hi miktuba
mill-bidu sat-tmiem b’mentalita’ li thares lejn sid l-intrapriza bhala persuna
mhux ta’ min jafdaha. Hi kollha kemm hi miktuba bi pregudizju shih kontra sid
in-negozju. Ma rridx nifthiehem li jien kontra li l-haddiem jinghata dak kollu
li bi dritt hu tieghu. Altru minn hekk. Izda l-ghan ghandu jkun kif l-intrapriza
tibqa’ tahdem. Fl-ERA m’hemm xejn ta’ support lill-imprenditur. Kollox
kontra.
Trid taqdef
Ghalhekk jien nghid li hafna minn dawk li
jippridkaw biss dwar idejat godda, oranizazzjoni tax-xoghol gdida,
liberalizazzjoni, huma bhat-tfal jitghallmu l-katekizmu: il-pagni jitghalmuhom u
jghiduhom. Meta jigu biex jghixuhom jkunu jafu kemm hu difficli. Hekk hu dan
il-kliem kollu dwar free movement this u free movement that. Facli
ghall-Ministri li jghollu rashom u jippriedkaw. Facli aktar ghas-Segretarji
tal-Partiti, u ghal kummentaturi tar-radjijiet u tat-TV u ghal akkademici li
jippontifikaw fuq principji, fuq acquis communautaire, u fuq it-teoriji.
Jibdew ihaddmu negozju. Jifthu workshop. Jinvestu f’fabbriki. Jifthu
restaurants. Jinvestu f’hotel. Jibdew jahdmu r-raba’, jibnu, jservu, whatever.
Jmiddu ghonqhom u jpoggu flushom down the line halli jkunu jafu kemm hi
differenti l-hajja meta lin-nies timpjeghom int. Meta lill-banek trid thallashom
int. Meta lill-burokratici u lit-taxmen trid tiffaccjhom int. Meta il-gimgha
kollha trid thabbat wiccek maghhom int biex tibqa kompetittiv.
Kemm jekk
is-suq tieghek hu Malti u aktar u aktar jekk is-suq tieghek gej minn barra, meta
tidhol ghaliha tkun taf li l-hajja tal-intraprizi hi taqtieha shiha u kontinwa.
Mhux jigi l-ahhar tax-xahar u l-paga qeghda hemm. Mhux jinkwieta u jitqatta minn
gewwa haddiehor. Le titqatta minn gewwa int. Il-pagi tan-nies trid tara minn
fejn ser iggibhom int. Il-kontijiet trid thallashom u tirsisti ghalihom int.
Jekk jifdal tithallas int ukoll.
Is-sodisfazzjoni
Is-sodisfazzjon
meta kollox imur sewwa, jkun tieghek ukoll. Veru. Izda biex dan s-sodisfazzjon
jigi triq taqdef, tissogra u tfendi. Mhux facli l-intrapriza. Ghalhekk hafna u
hafna ma jidhlux ghaliha. Ghalhekk hafna qed jitilquha. Ghalhekk il-gwaj qed
jikber.
Hawn hu ghaliex jien nemmen li l-ligijiet iridu jitilqu mill-punt
tal-intraprizi. Hi l-intrapriza li tohloq, thaddem u ggib il-gid. Bil-gid
il-haddiem u minn ihaddem jgawdi kundizzjonijiet tajbin u sigurezza fl-impjieg.
Il-gid jigi aktar ma tkun kompetittiv. Il-ligi hi tajba aktar ma jibqghu
kompetittivi l-intraprizi Maltin. Kien dan il-ghan ta’ min fassal
l-ERA?
Ir-risposta tieghi hi le.
