Feel Good Factor

Manigjar ekonomiku
Illum il-gvernijiet fl-ekonomiji moderni l-hin kollu ghassa biex jaraw x’ikun sejjer hazin fl-ekonomija biex kemm jista’ jkun jirrangawha malajr. Il-gvernijiet il-hin kollu ghassa biex fil-pajjiz ikun hemm dak li jsejhulu il-“feel good factor”. Mhux biss ghax politikament gvern ihossu aktar b’sahhtu meta n-nies ihossuhom li qeghdin sewwa, izda wkoll ghax l-atmosfera ta’ ottimizmu taghmel tajjeb ghat-tkattir tal-investiment u thajjar aktar holqien ta’ gid. Il-gid jmur ghand kulhadd, inkluzi l-gvern, li b’zieda fl-attivita’ ekonomika jkattar ukoll id-dhul tieghu.

Ezempju ta’ dan ir-ragunar hu dak li jsir fl-Ingliterra. Il-Ministru tal-Finanzi Ingliz, Gordon Brown, hu probabbli l-aktar Ministru tal-Finanzi fl-ahhar snin li hu konxju il-hin kollu ta’ dak li jgieghel lin-nies ihossuhom sewwa u ta’ dak li jrid isir biex is-setturi kollha fl-ekonomija ingliza ma jaqghux lura u jibqghu jistinkaw u jinvestu. Skemi fuq skemi ta’ support u ta’ ghajnuna lis-setturi tal-ekonomija l-aktar lis-settur tal-intrapriza z-zghira, u fl-istess waqt id-dhul tat-taxxi jizdied. Ghax Gordon Brown mill-bidu ta attenzjoni massima lil dawk li l-aktar irid minnhom: investituri, sidien tan-negozji, centri finanzjarji u ohrajn li jinfluwenzaw bil-kbir id-decizjonijiet ta’ kemm ikun hemm min lest li l-ekonomija jitfalha. Ghax ix-xoghol ma jigix bil-paroli jew bil-magija. Ix-xoghol jigi billi l-intrarpiza kbira u zghira thoss li ghandha ghax tahdem aktar, tkabbar aktar, izzid u tifrex aktar. Dan kollu jirrifletti f’aktar xoghol, f’aktar jobs, f’zidiet fil-pagi u f’holqien ta’ inizjattivi godda. Dan hu li jfisser manigjar ekonomiku. F’dan is-sens kemm hi verament manigjata l-ekonomija Maltija?

Mentalita’ Hazina
Dan hu messagg li f’Malta inbghatu biex inwassluh. Kull min jahdem ghal rasu jew sid ta’ negozju ma jiflahx jisma’ aktar. Mhux biss il-bicca l-kbira tal-kummenti huma negattivi fir-rigward tal-intraprizi Maltin, izda hafna drabi huma wkoll kliem u avvizi, kif jghidu “in bad taste”. Tisma’ ir-radjijiet, tara t-televizjoni u taqra l-gazetti, hlief avvizi b’toni esagerati dwar gbir ta’ taxxi u multi li min ma jhallasx sat-tali gurnata ma tismax. M’hemmx lejliet il-Milied u granet ta’ festa. Kif tiftah ir-radju jew it-televizjoni tismaghha tfaqqa’: hallas! Dan kollu jirrifletti mentalita’ hazina. Mentalita’ negattiva kontra n-nies tal-kummerc li Malta ma jixirqiliex aktar. Ghal certi nies fil-media s-self employed u n-nies tan-negozji qieshom kriminali. Programmi ta’ tghajjir u insulti imtella’ fuq radjijiet li suppost ghandhom naqra ta’ sens fejn jidhlu n-negojzi privati. Qiesu li m’hawnx min imur tajjeb u hu moqdi sew mis-sidien tal-hwienet u mis-self employed. Rari tisma’ tifhir. Aktar iva milli le tmaqdir. Hafna drabi f’dan il-pajjiz fejn hawn tant u tant affarijiet li ma jahdmux tajjeb, qiesu li l-hazin kollu gej mis-self employed u minn nies tan-negozji. Is-sabiha hi li t-tajjir hafna drabi jkun instigat minn nies imhallsa mit-taxxi ta’ kulhadd. U fejnu l-bilanc fix-xandir? Rari jkunu mistiedna wkoll rapprezentanti tal-kummerc. Hemm certu pregudizju li jifrex ma hafna dipartimenti tal-gvern, kunsilli lokali u awtoritajiet, li kull min hu fin-negozju hu halliel.

A fair deal
Issa jekk wiehed ihares lejn l-istatistika tistghageb kemm proporzjonalment huma ftit dawk li jgergru. Per ezempju jekk niehdu s-sitt mitt kaz li jersqu ghand id-Dipartiment tal-Konsumaturi f’sena shiha u tqabblu man-numru enormi ta’ transazzjonijiet li jsiru, mhux f’sena, lanqas f’xahar, lanqas f’gimgha, lanqas f’gurnata wahda, izda f’siegha biss fil-pajjiz kollu, issib li verament it-tgergir hu infintezimu. Vera li hafna ma jgergrux anke jekk mhux kuntenti, izda l-bicca l-kbira l-aktar assoluta ta’ dawk li jixtru u jfittxu servizzi, huma moqdija tajjeb. Min ibiegh u jaghti s-servizz jaghmel dan ghas-spejjez tieghu bit-tama li jaqla’ bizzejjed biex ikopri l-ispejjez u jibqaghlu qliegh. Hu fl-interess tieghu li x-xoghol jaghmlu sewwa u ghas-sodisfazzjoni tal-klijent. Tgergir hemm dejjem, izda mhux fil-proporzjoni li wiehed jifhem meta jaqra certi pagni fil-gurnali u jisma’ certi programmi.

Kulhadd jitkellem dwar “a fair deal for consumers”. Jien nahseb li wasal ukoll iz-zmien li l-media tkun konxja wkoll tal-htiega ta’ kumpanija indirizata biex ikun hawn wkoll “a fair deal for retailers”. Ma jistax ikun li mal-hazin jibqa’ jehel kulhadd. Mhux kulhadd jaf li hawn nies mhux professjonali u hallelin. F’liema qasam mhux hekk? Mhux kulhadd jaf li hawn min jikser il-ligi, jevita t-taxxi, jmexxi l-kuntrabandu, jevita l-garanizi u jharbat. Izda dawn huma mhux biss l-ghedewwa tal-konsumaturi izda wkoll l-ghedewwa tar-retailers serji. Dan l-istess ghall-professjonisti. Din l-istess ghall-haddiema. Ghax jekk hemm professjonisti li jisirqu allura jehlu kollha. Ghax hemm haddiema li jiskartaw u jiehdu l-paga ghal xejn allura jehlu l-haddiema kollha. Dawk li jiskartaw u jisirqu, kemm professjonisti, kemm haddiema, kif ukoll self employed u negozji, jaghmlu hekk ghax min hu responsabbli li jikkontrolla, jorqod.

Kontrol
M’hawn kwazi xejn li ma jistax jinzamm taht kontrol kieku l-awtoritajiet veru jridu. It-taxxi nhallsuhom u flus biex min hu nkarigat jara li l-affarijiet jsiru sewwa hawn. Jdahhal Lm650 miljun f’sena l-gvern. Flus biex jamministra sewwa ghandu. Izda qiesu li n-nies li xogholhom hu li jghassu u li jaraw li ma jkunx hawn abbuzi jigru aktar wara minn qieghed sewwa u l-hazin qiesu dejjem xalata.

Dan hu forsi l-aghar abbuz. Meta l-ghassies jorqod, jkun hawn t-tharbit. Bit-tharbit inbghatu lkoll. Haddiem ibghati meta sihbu jiskarta, sid ta’ negozju jbaghti meta l-kompettitur tieghu jisraq. Mhux fl-interess tas-serju li min iharbat jithalla jharbat. Min jevadi t-taxxa jiehu vantagg fuq in-negozju l-iehor li jhallas. Min jiskarta jbaghti ghalih siehbu. Min jisraq is-servizzi socjali inhallsu ghalih ilkoll. Hawn fejn nonqsu bl-ikrah f’dan il-pajjiz zghir taghna. Qiesu ghal certi nies xejn mhu xejn. Jafu li l-awtoritajiet, aktar iva milli le, jkunu b’ghajnejhom maghluqa jew jafu kif jaghlquhomlom, u kollox jghaddi. Ic-cittadin minn naha tieghu m’ghandux il-mentalita’ li l-abbuz jirrapportah. Mela kollox jghaddi. Hazin hafna aghar minn hekk, hu li l-valuri qieshom telqu. Allura dak li jkun mhux joqghod lura ghax ghandu obligu morali li hazin ma jaghmilx. Ghax din li l-morali qed tittiekel il-hin kollu qiesu mhux problema. L-awtoritajiet mill-banda l-ohra qieshom qatghu qalbhom. Ghalhekk l-abbuziv jixxala.

Ma nesagerawx
Xorta nghid li ma rridux nesageraw. Nerga’ nghid jekk niehdu c-cifri nsibu li per ezempju nies jiskartaw mix-xoghol ghandna hafna izda meta niehdu kemm isiru sighat ta’ xoghol fil-pajjiz kollu f’sena shiha, l-proporzjoni mhux li jippanikjana. L-istess tas-serq min-nies tan-negozju. Jekk tiehu li kuljum jintefqu miljun lira mill-konsumaturi u tikkalkula li kull siegha meta l-hwienet ikun miftuha jsiru mal-20,000 transazzjoni, malajr tinduna kemm huma ftit ferm dawk li jgergru u kemm huma ftit dawk li jinsterqu. L-istess s-serq u l-abbuz. Li jweggha hu li l-abbuzi dejjem jizdiedu. U jikbru fid-daqs.

Fejn hu l-aghar
L-aghar ghall-konsumatur izda mhux dan. L-aghar mhux li jittiehed b’mod ingust wiehed minn ghand iehor. Dan iwegga’ mhux le. Jwegga’ l-aktar izda dak li l-individwu jitlef bla ma jarah. L-aktar telf bhal dan gej mit-taxxi. L-individwu jaqbad il-paga, mal-ewwel jitlef 10% bhala kontribuzzjoni socjali. Titnaqqas l-income tax. Eluf kbar ta’ Maltin jwasslu d-dar paga li terz minna jkun nzamm mill-gvern. Wara li jibda jonfoq jinduna li fuq hafna prodotti qed ihallas fuqhom d-dazji u li fuq il-bicca l-kbira tax-xiri ta’ prodotti u servizzi hemm 15% VAT. Fuq il-petrol hemm, barra l-VAT, 50% taxxa ohra. Hemm imbaghad hlas ta’ taxxi kull fejn thares, registrazzjoni ta’ karozzi, licenzji tal-TV, licenzji tas-sewqan. It-taxxi llum huma madwarna. Kullimkien. Dan barra l-hlasijiet kollha tad-dawl, ilma, telefons etc. Aktar min-nofs ta’ dak kollu li taqla’ jmur ghand il-gvern. Kieku jintefqu sewwa u nhossuna lkoll sewwa kieku pacenzja, izda meta thallas bil-kbir u l-awtoritajiet ma jtukx li hu bi dritt tieghek fejn il-“feel good factor”?

Feel good factor
Ghalhekk nerga’ nigi ghal kif bdejt. Kif ser tkun is-sena? Kemm ser ikollna “feel good factor”? Noqghod biss fuq il-paroli? Kemm ser nisimghu matul is-sena Ministru wara Ministru, Chairman, wiehed wara l-iehor, Deputati Parlamentari u xandara u gurnalisti imhallsa, jiftahru, kollha jghidulna kemm kollox sejjer tajjeb. Kif kollox qed jizdied. Is-sena d-diehla ser nergghu nifthu t-televizjoni jew ir-radju u naqilbulu mal-ewwel hekk kif nisimghu jew li kollox fuq ir-rubini jew li kollox fuq f’xifer l-irdum?

Il-“feel good factor” ma jigix bil-paroli biss. In-nies ihossuhom sewwa ghax ikunu qeghdin sewwa. Biex thossok sew trid li x’hin iddahhal idejk fil-but, issib. Li x’hin tohrog tkun moqdi. Li x’hin thares madwarek tara serjeta’. Li x’hin thallas taf li qed tinghata servizz gust. Li min jikmanda l-affarijiet jaghmilhom sewwa. Il-“feel good factor trid strategija shiha biex takwistah u zzommu. Is-sistema li thadmet f’dawn l-ahhar snin li l-awtoritajiet jipprovaw jzzomm lin-nies jhossuhom sewwa ghax jitqabbdu nies jrednu l-hin kollu kemm qeghdin sewwa, mhiex tahdem. Min ghadu ma indunax jaqbillu jistenbah. Lanqas m’hi sejra tajba l-kampanja ta’ min jesagera, dejjem jeqred u jmaqdar kollox.

In-nies taf tghasar u tiddeciedi. Ghalhekk is-serji fis-sena 2002 jridu politika li taghmel aktar sens. Politika li tkun verament indirizata lejhom u mhux lejn il-bah ta’ fuq il-karta.